گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر

فرزندان پس از فوت مادر می توانند برای گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر خود اقدام کنند؛ زیرا مهریه به عنوان یک حق مالی با فوت زن از بین نمی رود و به ورثه او منتقل می شود. این فرآیند حقوقی، هرچند پیچیده به نظر می رسد، با آگاهی از قوانین و مراحل مربوطه قابل پیگیری و مطالبه است.

موضوع مطالبه مهریه مادر از پدر، داستانی از حقوق و تکالیف است که در تار و پود روابط خانوادگی تنیده شده است. زمانی که مادری رخت از دنیا برمی بندد، حس عمیقی از فقدان، وجود فرزندان را در بر می گیرد. در این میان، گاه پرسش هایی درباره حقوق مالی متوفی، از جمله مهریه، ذهن فرزندان را به خود مشغول می کند. آیا مهریه ای که در زمان حیات مادر مطالبه نشده، با مرگ او از بین می رود؟ پاسخ قاطعانه قانون این است که خیر. مهریه، این حق مالی دیرین، با فوت زن ساقط نمی شود و همچون میراثی به ورثه قانونی او منتقل می گردد. این مقاله، قدم به قدم، به پیچیدگی های این مسیر حقوقی می پردازد و راهنمایی جامع برای آنانی که قصد احقاق حق مادر خود را دارند، ارائه می دهد.

۱. مهریه پس از فوت مادر: حقی که هرگز نمی میرد

مهریه از لحظه جاری شدن عقد ازدواج، به عنوان یک حق مالی مستقل، به ملکیت زن در می آید. این ملکیت، فارغ از هرگونه شرط و شروطی، از جمله اینکه آیا زوجین زندگی مشترک را آغاز کرده اند یا خیر، تثبیت می شود. این حق مالی، بخشی جدایی ناپذیر از دارایی های زن است که بسیاری از افراد جامعه از ماهیت واقعی آن بی اطلاع هستند. تصور بر این است که با فوت زن، این حق نیز از بین می رود، اما حقیقت قانونی چیز دیگری است. مهریه نه تنها با مرگ زوجه ساقط نمی شود، بلکه به عنوان جزئی از دارایی های او (ماترک) محسوب شده و به وراث قانونی اش منتقل می گردد. این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا ورثه را قادر می سازد تا برای وصول مهریه زن متوفی توسط فرزندان اقدام نمایند.

۱.۱. ماهیت حقوقی مهریه در قانون مدنی: از عقد تا ارث

ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی ایران به صراحت بیان می کند: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده، بنیان مالکیت زن بر مهریه را تشکیل می دهد. مهریه، در واقع، یک دین بر عهده مرد و یک حق مالی برای زن است. این بدان معناست که از لحظه انعقاد عقد، شوهر مدیون همسر خود می شود و زن می تواند هر زمان که بخواهد، این دین را از او مطالبه کند. با فوت زن، این دین از بین نمی رود، بلکه به ورثه او به قائم مقامی منتقل می شود. این بدان معناست که وراث، به جای زن متوفی، می توانند این دین را از شوهر او (پدر) مطالبه کنند. این انتقال حق، تضمین کننده این است که تکلیف مهریه مادر بعد از فوت مشخص بوده و حقوق مالی او ضایع نخواهد شد.

• ماهیت مهریه: مهریه یک دین بر ذمه مرد و یک حق مالی برای زن است که بلافاصله پس از عقد به مالکیت زن در می آید.
• زمان مالکیت: حق مالکیت زن بر مهریه به محض وقوع عقد، بدون نیاز به وقوع نزدیکی یا شروع زندگی مشترک، محقق می شود.
• عدم سقوط با فوت: برخلاف تصور عمومی، مرگ زن، مهریه را از بین نمی برد و این حق به عنوان بخشی از ماترک به ورثه قانونی او منتقل می گردد.

این مبانی قانونی، راه را برای مطالبه مهریه مادر پس از فوت هموار می کند و به فرزندان این امکان را می دهد که با پشتوانه قانونی محکم، برای احقاق حق مادر خود گام بردارند.

۱.۲. عدم سقوط مهریه با فوت زوجه: حقی ابدی

تصور کنید مادری با آرزوهایی برای آینده، مهریه ای را در سند ازدواج خود ثبت کرده است. اما پیش از آنکه بتواند آن را دریافت کند، چشم از جهان فرو می بندد. آیا این حق او نیز همراه با او به خاک سپرده می شود؟ قانون به این پرسش پاسخ منفی می دهد. فوت زن نه تنها مهریه را ساقط نمی کند، بلکه آن را به ورثه او منتقل می سازد. ماده ۸۶۸ قانون مدنی تصریح دارد: «مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود مگر پس از ادای دیون و واجبات مالی متوفی.» مهریه نیز یکی از این دیون است که بر عهده مرد باقی می ماند.

این بدان معناست که مهریه، همچون سایر اموال متوفی، از جمله خانه، زمین یا حساب بانکی، به عنوان بخشی از ماترک وی محسوب شده و وراث، به نسبت سهم الارث خود، از آن بهره مند می شوند. بنابراین، فرزندان، پدر و مادر متوفی و حتی خود شوهر (در جایگاه وارث) می توانند برای سهم الارث مهریه مادر از پدر اقدام کنند. این حکم قانونی، از ضایع شدن حقوق مالی زنان جلوگیری کرده و به خانواده ها اطمینان می دهد که حتی پس از فوت عزیزانشان، حقوق مالی آنان پایمال نخواهد شد. این حق، نه تنها باقی می ماند، بلکه به عنوان یک وظیفه حقوقی بر عهده مرد قرار می گیرد.

۱.۳. مهریه در عقد دائم و موقت پس از فوت: تفاوت ها و شباهت ها

در هر دو نوع عقد دائم و موقت، مهریه پس از فوت زن به وراث منتقل می شود و از این نظر شباهت اساسی دارند. اما تفاوت هایی نیز وجود دارد که نیازمند توجه است:

1. عقد دائم: در عقد دائم، به محض وقوع عقد، زن مالک تمام مهریه می شود. اگر زن فوت کند، تمام مهریه تعیین شده (چه دخول صورت گرفته باشد و چه نگرفته باشد) به ورثه او منتقل می شود. این بدان معناست که حتی اگر رابطه زناشویی آغاز نشده باشد، ورثه می توانند کل مهریه را مطالبه کنند. این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا هیچ استثنائی برای کاهش مهریه در صورت فوت زن در عقد دائم وجود ندارد.
2. عقد موقت: در عقد موقت نیز، تعیین مهریه شرط صحت عقد است و زن به صرف جاری شدن عقد و تعیین مهریه، مالک آن می شود. با این حال، در عقد موقت اگر نزدیکی (دخول) واقع نشده باشد و مدت عقد نیز به اتمام نرسیده باشد، در صورت فوت زن، ورثه او مستحق تمام مهریه خواهند بود. این وضعیت تفاوت مهمی با طلاق در عقد موقت قبل از نزدیکی دارد که در آن زن مستحق نصف مهریه است. اما با فوت، این حق کامل به ورثه می رسد.

در هر دو صورت، مهریه بعد از فوت زن به چه کسانی تعلق می گیرد و این حق مالی به عنوان جزئی از ماترک متوفی، به ورثه او انتقال می یابد. بنابراین، نوع عقد تاثیری در اصل انتقال مهریه به ورثه پس از فوت زن ندارد، بلکه تنها در جزئیات شرایط مطالبه و میزان آن (در صورت وجود شرایط خاص مانند عدم دخول در عقد موقت) ممکن است تفاوت هایی ایجاد کند.

«حقوق ورثه زن متوفی در مطالبه مهریه، نه تنها یک قانون، بلکه بازتابی از عدالت است که تضمین می کند نام و حقوق مالی هر زن، حتی پس از پرکشیدن، همچنان زنده و محترم باقی بماند.»

۲. چه کسانی وارث مهریه مادر فوت شده هستند؟

پس از فوت زن، مهریه او مانند سایر اموالش، به موجب قانون ارث، بین ورثه تقسیم می شود. این تقسیم بندی بر اساس طبقات و درجات ارث صورت می گیرد که فرزندان، شوهر و پدر و مادر متوفی از جمله وارثان اصلی محسوب می شوند. برای گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر، درک دقیق این تقسیم بندی ضروری است تا هر وارث بتواند سهم قانونی خود را مطالبه کند.

۲.۱. جایگاه فرزندان (دختر و پسر) در مطالبه مهریه

فرزندان، اعم از دختر و پسر، در طبقه اول وارثان قرار می گیرند و از جمله ذینفعان اصلی مهریه مادر فوت شده هستند. آنها به قائم مقامی از مادر متوفی، حق مطالبه مهریه را از پدر خود دارند. این بدان معناست که فرزندان، در جایگاه حقوقی مادرشان قرار می گیرند و می توانند آن حقی را که مادر در زمان حیات خود می توانست مطالبه کند، اکنون از پدرشان درخواست نمایند. در تقسیم مهریه بین فرزندان، سهم پسر دو برابر سهم دختر است، همانند سایر ارثیه. این تفاوت در سهم الارث، ریشه در احکام فقهی و قانون مدنی ایران دارد.

برای مثال، اگر مجموع مهریه پس از کسر سهم شوهر و پدر و مادر، ۶ واحد باشد، پسر ۴ واحد و دختر ۲ واحد از آن را به ارث می برند. این مطالبه می تواند از طریق دادگاه خانواده صورت گیرد و برای آغاز آن، مدارک لازم برای مطالبه مهریه مادر فوت شده، به ویژه گواهی انحصار وراثت، اهمیت بسزایی دارد.

این موقعیت حقوقی فرزندان، نه تنها یک حق مالی، بلکه تداوم بخش حقوق والدین در نسل های بعدی است. فرزندان با پیگیری این حق، نه تنها به احقاق حقوق ورثه زن متوفی در مطالبه مهریه کمک می کنند، بلکه درسی از عدالت و پیگیری حقوق را به خود و جامعه می آموزند.

۲.۲. سهم شوهر (پدر) از مهریه همسر متوفی

پدر، در عین حال که بدهکار مهریه همسر متوفی خود است، جزو ورثه او نیز محسوب می شود و از مهریه ارث می برد. این وضعیت حقوقی خاص، به تهاتر قهری منجر می شود. به این معنا که سهم الارث پدر از مهریه، از مبلغ کل مهریه کسر می شود و او تنها موظف به پرداخت مابقی به سایر ورثه است. این قاعده در مواد ۸۶۱ تا ۸۶۳ و ۹۴۹ قانون مدنی پیش بینی شده است.

• اگر زن متوفی فرزند داشته باشد (چه از شوهر فعلی و چه از شوهر قبلی)، سهم شوهر (پدر) یک چهارم (۱/۴) از کل مهریه است. این سهم پس از کسر دیون متوفی، از جمله مهریه، محاسبه می شود.
• اگر زن متوفی فرزند نداشته باشد، سهم شوهر (پدر) یک دوم (۱/۲) از کل مهریه است. در این صورت، باقی مانده مهریه بین سایر ورثه (مانند پدر و مادر زن) تقسیم می شود.

این قاعده حقوقی، تعارض منافعی ظاهری را حل می کند و اجازه می دهد تا دین و حق در یک فرد، به نحو قانونی، تسویه شود. تحلیل نظرات حقوقی و فقهی در این خصوص، بر همین مبنا استوار است که شوهر، ابتدا باید دین خود (مهریه) را از ترکه همسرش (قبل از تهاتر) بپردازد و سپس سهم الارث خود را از مابقی ترکه (از جمله مهریه پس از پرداخت) دریافت کند. اما رویه دادگاه ها غالباً بر تهاتر قهری است که در واقع سهم الارث مرد از مهریه از کل مهریه کسر می شود و باقی به ورثه دیگر پرداخت می گردد.

۲.۳. سهم پدر و مادر متوفی (خود زن)

پدر و مادر زن متوفی نیز، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای زن، از مهریه او ارث می برند. قانون مدنی، این سهم را به دقت مشخص کرده است:

• در حضور فرزندان و شوهر: اگر زن متوفی فرزند (یا نوه) داشته باشد و شوهر او نیز در قید حیات باشد، سهم پدر و مادر هر کدام یک ششم (۱/۶) از مهریه را به ارث می برند.
• در غیاب فرزندان: اگر زن متوفی فرزندی نداشته باشد، سهم پدر و مادر بیشتر می شود. در این حالت، پس از کسر سهم شوهر (که در این فرض یک دوم است)، باقی مانده مهریه به صورت یک سوم (۱/۳) برای مادر و دو سوم (۲/۳) برای پدر تقسیم می شود. این بدان معناست که مهریه زن فوت شده بدون فرزند، سهم بیشتری برای والدین زن خواهد داشت.

برای درک بهتر مهریه زن فوت شده دارای فرزند و بدون فرزند، دانستن این جزئیات ضروری است. این بخش از قانون، رعایت عدالت در توزیع ارث را تضمین می کند و از پایمال شدن حقوق والدین زن جلوگیری می نماید. در واقع، در این حالت، غم و اندوه فقدان فرزند، با احقاق بخشی از حقوق مالی وی، تا حدی جبران می شود.

۲.۴. جدول خلاصه سهم الارث مهریه

برای درک بهتر و سریع تر حالات مختلف و سهم هر وارث از مهریه مادر فوت شده، جدول زیر خلاصه سهم الارث را نشان می دهد:

حالت متوفی	سهم شوهر (پدر)	سهم فرزندان (دختر و پسر)	سهم پدر متوفی (مادر زن)	سهم مادر متوفی (مادر زن)
دارای فرزند	۱/۴ از کل مهریه	باقی مانده پس از کسر سهم شوهر، پدر و مادر (پسر ۲ برابر دختر)	۱/۶ از کل مهریه	۱/۶ از کل مهریه
بدون فرزند	۱/۲ از کل مهریه	–	۲/۳ از باقی مانده پس از کسر سهم شوهر	۱/۳ از باقی مانده پس از کسر سهم شوهر

این جدول به روشنی نشان می دهد که سهم هر یک از وارثان چگونه تعیین می شود و به درک بهتر چگونگی تقسیم مهریه مادر فوت شده کمک می کند.

۳. نحوه محاسبه مهریه مادر فوت شده: نرخ روز یا تاریخ فوت؟

یکی از پرسش های اساسی و گاه چالش برانگیز در مطالبه مهریه مادر فوت شده، مربوط به نحوه محاسبه آن است؛ به ویژه وقتی مهریه از نوع وجه رایج (پول نقد) باشد. آیا مهریه بر اساس نرخ روز مطالبه محاسبه می شود یا نرخ روز فوت؟ این تفاوت می تواند تأثیر قابل توجهی بر میزان نهایی مهریه داشته باشد و بر گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر مستقیماً اثر می گذارد.

۳.۱. مهریه وجه رایج: شاخص قیمت و زمان محاسبه

تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان می کند که چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد، محاسبه و پرداخت خواهد شد. این شاخص توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد. این قانون برای مقابله با تورم و حفظ ارزش واقعی مهریه وضع شده است.

بحث کلیدی و پیچیده در مورد مهریه زن فوت شده این است که آیا این زمان تادیه (زمان پرداخت) به معنی تاریخ فوت زن است یا تاریخ تقدیم دادخواست توسط ورثه؟

• نظریه غالب و رویه فعلی دادگاه ها: بر اساس رویه قضایی و نظریات مشورتی قوه قضاییه، در صورتی که زن فوت کرده باشد، تاریخ فوت زوجه ملاک محاسبه مهریه به نرخ روز است، نه تاریخ مطالبه توسط ورثه. استدلال بر این است که با فوت زن، مالکیت مهریه به ورثه منتقل می شود و حق آنها از آن زمان شکل می گیرد. بنابراین، ارزش مهریه در لحظه فوت مادر، مبنای محاسبه قرار می گیرد. این موضوع، تفاوت تفاوت مهریه وجه رایج و سکه در صورت فوت را بیشتر نمایان می کند.
• استثناء مهم: در مواردی که مهریه باید از ترکه (ارثیه) شوهر فوت شده پرداخت شود (یعنی پدر نیز فوت کرده است)، تاریخ فوت شوهر مبنای محاسبه مهریه خواهد بود.

این حکم قانونی، سعی در ایجاد تعادل و عدالت دارد، اما گاهی می تواند برای ورثه کمی گیج کننده باشد و نیاز به راهنمایی حقوقی متخصص برای درک دقیق آن را الزامی می سازد.

۳.۲. مهریه غیر وجه رایج (سکه، طلا، ملک، مال معین)

در صورتی که مهریه سکه، طلا، ملک یا مال معین دیگری باشد، داستان کمی متفاوت است و معمولاً ابهامات کمتری دارد. در این موارد، ورثه می توانند عین مهریه را (اگر موجود باشد) مطالبه کنند. برای مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه طلا باشد، ورثه حق مطالبه ۱۰۰ سکه را دارند.

• اگر عین مهریه موجود باشد (مثلاً سند ملکی به نام زن که به عنوان مهریه تعیین شده بود)، ورثه می توانند آن را به صورت مستقیم از پدر مطالبه کنند.
• اگر عین مهریه موجود نباشد (مثلاً سکه ها قبلاً مصرف شده باشند) یا امکان تحویل آن نباشد، معادل قیمت روز آن مال در زمان مطالبه و اجرای حکم، از پدر دریافت خواهد شد. به عبارت دیگر، اگر پدر نتواند سکه ها را به صورت فیزیکی تحویل دهد، باید ارزش ریالی ۱۰۰ سکه را در روزی که حکم دادگاه اجرا می شود، پرداخت کند.

این روش محاسبه، شفافیت بیشتری دارد و نحوه محاسبه مهریه مادر متوفی در این موارد، کمتر با اختلاف نظر مواجه می شود. در چنین شرایطی، گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر مستقیماً به ارزش روز همان مال بر می گردد و نیاز به فرمول های پیچیده شاخص تورم ندارد.

۳.۳. مثال های کاربردی برای شفاف سازی نحوه محاسبه مهریه

برای درک بهتر مفاهیم پیچیده حقوقی، مثال های عملی همواره راهگشا هستند. در اینجا چند مثال برای شفاف سازی نحوه محاسبه مهریه مادر فوت شده در سناریوهای مختلف ارائه می شود:

1. مثال اول: مهریه وجه رایج با فوت مادر (پدر در قید حیات)

   تصور کنید مادری در سال ۱۳۷۰ با مهریه ۱۰۰ هزار تومان وجه رایج ازدواج کرده و در سال ۱۳۹۰ فوت کرده است. اکنون در سال ۱۴۰۲، فرزندان قصد مطالبه مهریه را دارند. در این حالت، دادگاه مهریه مادر را بر اساس شاخص تورم اعلامی بانک مرکزی از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۹۰ محاسبه خواهد کرد. مبلغ نهایی، معادل ارزش واقعی ۱۰۰ هزار تومان در سال ۱۳۹۰ (تاریخ فوت مادر) خواهد بود که به فرزندان (به نسبت سهم الارث) پرداخت می شود. در اینجا، سال مطالبه تاثیری بر مبلغ ندارد.

2. مثال دوم: مهریه سکه طلا با فوت مادر (پدر در قید حیات)

   اگر مهریه مادر ۱۰۰ سکه بهار آزادی بوده باشد و او در سال ۱۳۹۵ فوت کرده باشد، فرزندان می توانند ۱۰۰ سکه طلا را مطالبه کنند. اگر پدر توان پرداخت سکه را نداشته باشد، دادگاه او را ملزم می کند که ارزش ریالی ۱۰۰ سکه را در زمان اجرای حکم (مثلاً سال ۱۴۰۲) پرداخت کند. بنابراین، هرچه زمان اجرای حکم به تأخیر بیفتد، مبلغ ریالی پرداختی بیشتر خواهد شد.

3. مثال سوم: مهریه وجه رایج با فوت پدر (پس از فوت مادر)

   اگر مادری در سال ۱۳۷۰ با مهریه ۱۰۰ هزار تومان وجه رایج ازدواج کرده و در سال ۱۳۹۰ فوت کرده باشد، و سپس پدر نیز در سال ۱۳۹۸ فوت کند، فرزندان اکنون برای گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر اقدام می کنند. در این حالت، مبنای محاسبه مهریه به نرخ روز، تاریخ فوت پدر (سال ۱۳۹۸) خواهد بود. یعنی مهریه مادر بر اساس شاخص تورم از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۹۸ محاسبه می شود و از ترکه پدر به فرزندان پرداخت می گردد.

این مثال ها نشان می دهند که درک تفاوت مهریه وجه رایج و سکه در صورت فوت، و همچنین تاریخ دقیق فوت زن و مرد، چقدر در تعیین میزان مهریه قابل مطالبه اهمیت دارد.

۴. مراحل عملی و قانونی مطالبه مهریه مادر از پدر

مسیر مطالبه مهریه مادر از پدر، مسیری قانونی است که با رعایت دقیق مراحل، به احقاق حق می انجامد. این فرآیند، از جمع آوری مدارک شروع شده و تا اجرای حکم ادامه پیدا می کند. هر گام در این راه، نیازمند دقت و آگاهی است تا گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر به سرانجام برسد و حقوق مالی مادر متوفی به طور کامل به ورثه او منتقل شود.

۴.۱. جمع آوری مدارک حیاتی: پایه های مستند پرونده

برای شروع هر اقدام حقوقی، مدارک و مستندات نقش کلیدی دارند و بدون آنها، ادعاها بی اساس باقی می مانند. در مطالبه مهریه مادر فوت شده، مدارک زیر ضروری هستند:

1. گواهی فوت مادر و شناسنامه و کارت ملی وی: این مدارک برای اثبات فوت مادر و هویت کامل متوفی لازم هستند و از طریق ثبت احوال قابل تهیه می باشند.
2. سند ازدواج (عقدنامه) مادر و پدر: این مهمترین مدرک است که وجود رابطه زوجیت و تعیین مهریه را اثبات می کند. بدون عقدنامه، مطالبه مهریه با چالش جدی مواجه خواهد شد.
3. شناسنامه و کارت ملی فرزندان و سایر وراث متقاضی: برای اثبات رابطه وراثت و هویت خواهان ها. این مدارک نشان می دهند که چه کسانی از متوفی ارث می برند و ذینفع مطالبه مهریه هستند.
4. گواهی انحصار وراثت: این گواهی سهم هر یک از وراث را به طور رسمی مشخص می کند و برای تعیین ذی نفعان مهریه الزامی است. گواهی انحصار وراثت از طریق شورای حل اختلاف محل آخرین اقامت متوفی، با ارائه مدارک لازم (مانند گواهی فوت، شناسنامه وراث، استشهادیه) اخذ می شود. در آن باید به صراحت به مهریه به عنوان جزئی از ماترک اشاره شود. این گواهی به دادگاه کمک می کند تا بفهمد مهریه زن فوت شده به چه کسانی می رسد و سهم هر فرد چقدر است.
5. مدارک اثبات تمکن مالی پدر (در صورت لزوم): اگر پدر درخواست اعسار (ناتوانی مالی) دهد، ارائه مدارکی که نشان دهنده توانایی او در پرداخت یا تقسیط است (مانند فیش حقوقی، لیست اموال، حساب های بانکی)، می تواند مفید باشد.

جمع آوری دقیق و کامل این مدارک لازم برای مطالبه مهریه مادر فوت شده، سنگ بنای موفقیت در پرونده خواهد بود.

۴.۲. مرجع صالح برای طرح دعوا: دادگاه خانواده

دعوای مطالبه مهریه، در هر حال، در صلاحیت دادگاه خانواده است. این دادگاه ها به طور تخصصی به پرونده های مربوط به حقوق خانواده، از جمله مهریه و ارث، رسیدگی می کنند. فرزندان یا سایر وراث می توانند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده محل اقامت پدر، اقدام به مطالبه مهریه کنند. این مرجع قضایی با توجه به حساسیت موضوع و ماهیت خانوادگی آن، به پرونده رسیدگی خواهد کرد. انتخاب صحیح مرجع، اولین قدم برای جلوگیری از اطاله دادرسی است.

۴.۳. نحوه تنظیم و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه: شرح خواسته

دادخواست مطالبه مهریه، سندی رسمی است که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه ارسال می شود. این دادخواست باید به دقت تنظیم شود و شامل موارد زیر باشد تا دادگاه بتواند به آن رسیدگی کند:

• خواهان ها: فرزندان و سایر ورثه که در گواهی انحصار وراثت نامشان ذکر شده است (باید به تفکیک سهم الارث خود خواسته را مطرح کنند).
• خوانده: پدر (شوهر متوفی) که مدیون مهریه است.
• خواسته: مطالبه مهریه (با ذکر نوع مهریه، میزان و تاریخ عقد) به قائم مقامی از متوفی به علاوه تمامی خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل در صورت داشتن وکیل). در صورتی که مهریه وجه رایج باشد، باید درخواست محاسبه آن بر اساس نرخ شاخص تورم تا تاریخ فوت مادر نیز قید شود.
• دلایل و مستندات: تمامی مدارک جمع آوری شده (سند ازدواج، گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت و هر مدرک دیگری که به اثبات حق کمک می کند).

نکته مهم این است که در ستون خواسته باید به صراحت ذکر شود که مطالبه مهریه به قائم مقامی از مادر فوت شده است. این توضیحات به دادگاه کمک می کند تا ماهیت دعوا را به درستی تشخیص دهد و دادخواست مطالبه مهریه مادر از پدر به درستی طرح شود.

۴.۴. رسیدگی قضایی و اثبات مهریه: بار اثبات

پس از تقدیم دادخواست و تکمیل روند ابلاغ، پرونده در دادگاه خانواده رسیدگی می شود. دادگاه در جلسات دادرسی، مدارک و اظهارات طرفین را بررسی می کند. در ابتدا، وظیفه اثبات عدم پرداخت مهریه بر عهده ورثه است؛ یعنی آنها باید ثابت کنند که مهریه مادرشان هنوز پرداخت نشده است. اما در عمل، معمولاً شوهر (پدر) است که باید ثابت کند مهریه را به همسرش پرداخت کرده است. این اثبات می تواند با ارائه سند رسمی، اقرارنامه کتبی از سوی زن، یا حتی شهادت شهود صورت گیرد.

اگر پدر نتواند پرداخت مهریه را اثبات کند، دادگاه او را به پرداخت مهریه محکوم خواهد کرد. این مرحله، قلب رسیدگی قضایی است و دقت در ارائه مستندات و دفاعیات حقوقی، بسیار تعیین کننده است.

۴.۵. امکان درخواست اعسار از سوی پدر: تقسیط مهریه

اگر پدر توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند همزمان با رسیدگی به پرونده مهریه یا پس از صدور حکم، دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) تقدیم کند. دادگاه به این درخواست رسیدگی می کند و در صورت اثبات اعسار، حکم به تقسیط مهریه مادر فوت شده توسط پدر صادر خواهد کرد. این تقسیط بر اساس توان مالی پدر تعیین می شود و می تواند شامل پیش قسط و اقساط ماهیانه باشد.

فرزندان باید آگاه باشند که حتی با صدور حکم تقسیط، حق مهریه مادر از بین نمی رود، بلکه تنها نحوه پرداخت آن تغییر می کند. این موضوع می تواند روند دریافت مهریه را طولانی تر کند، اما حق ورثه را از بین نمی برد. پیگیری دقیق اقساط و در صورت عدم پرداخت، درخواست جلب اجرایی، از وظایف ورثه خواهد بود. آیا پدر می تواند از پرداخت مهریه مادر امتناع کند؟ خیر، او تنها می تواند درخواست تقسیط دهد.

«در مسیر احقاق حق مهریه مادر فوت شده، صبر و آگاهی دو بال پرواز هستند؛ زیرا این راه نه تنها یک جدال قانونی، بلکه پاسداشتی از حقوق مادری است که دیگر در میان ما نیست.»

۴.۶. اجرای حکم و وصول مهریه: پایان یک انتظار

پس از صدور حکم قطعی به نفع ورثه و الزام پدر به پرداخت مهریه، پرونده به اداره اجرای احکام دادگستری ارجاع می شود. در این مرحله، ورثه می توانند درخواست اجرای حکم را داشته باشند و اموال پدر را (در صورت شناسایی) توقیف کنند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:

• مال منقول و غیرمنقول: املاک (خانه، زمین)، خودرو، سهام شرکت ها و هر دارایی دیگری که پدر مالک آن است.
• سپرده های بانکی: موجودی حساب های بانکی پدر قابل توقیف است.
• حقوق و دستمزد: تا یک سوم حقوق و دستمزد افراد متأهل و یک چهارم حقوق افراد مجرد، قابل توقیف برای پرداخت مهریه است.

لازم به ذکر است که بر اساس قانون، امکان جلب (بازداشت) پدر به دلیل عدم پرداخت مهریه، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) وجود دارد. برای مبالغ بیشتر از ۱۱۰ سکه، جلب ممکن نیست و تنها می توان از طریق توقیف اموال اقدام کرد. این محدودیت قانونی، بر نحوه گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر در مبالغ بالا تأثیرگذار است و ورثه باید از آن آگاه باشند.

۵. چالش های خاص: مطالبه مهریه مادر فوت شده پس از فوت پدر

گاهی اوقات، داستان پیچیدگی بیشتری پیدا می کند و پدر نیز پس از مادر فوت می کند، در حالی که مهریه مادر هنوز پرداخت نشده است. این سناریو، چالش های حقوقی خاص خود را دارد و فرزندان باید برای مطالبه مهریه از ترکه پدر اقدام کنند. در این وضعیت، گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر به مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر تبدیل می شود.

۵.۱. سناریو فوت پدر: مطالبه مهریه از ترکه

در صورتی که پدر نیز فوت کرده باشد، مهریه مادر به عنوان یک «دین» بر ذمه او، به ترکه (اموال به جای مانده) پدر تعلق می گیرد. این بدان معناست که مهریه مادر، بخشی از بدهی های پدر محسوب می شود که باید از اموال او پرداخت گردد، پیش از آنکه اموال بین ورثه خودش تقسیم شود. در این حالت، ورثه مادر باید دادخواستی به طرفیت «ورثه پدر» تقدیم دادگاه کنند. این بدان معناست که تمامی وارثان پدر (شامل فرزندان، همسر دوم او در صورت ازدواج مجدد و …) به عنوان خوانده در پرونده معرفی می شوند. مهریه مادر در این سناریو، پیش از تقسیم ترکه پدر بین وارثانش، باید از اموال او پرداخت شود.

در چنین شرایطی، اهمیت گواهی انحصار وراثت برای مهریه مادر دوچندان می شود؛ زیرا باید هم برای مادر و هم برای پدر متوفی گواهی انحصار وراثت اخذ شده باشد تا ورثه هر دو به درستی مشخص شوند و سهم هر یک از دیون و ترکه، روشن گردد. این موضوع، بار اثباتی را برای فرزندان کمی سنگین تر می کند، اما حق مطالبه را از بین نمی برد.

۵.۲. تقدم مهریه بر سایر دیون: دین ممتاز

یکی از مهمترین نکات حقوقی در مورد مهریه، خاصیت «دین ممتاز» بودن آن است. این ویژگی، مهریه را در جایگاه ویژه ای نسبت به سایر بدهی ها قرار می دهد. مهریه، بر اساس ماده ۲۲۳ قانون امور حسبی، بر سایر بدهی ها و دیون فرد متوفی (در اینجا پدر) اولویت دارد. این بدان معناست که قبل از تقسیم ترکه پدر میان ورثه، ابتدا باید مهریه مادر (و سپس سایر دیون ممتاز مانند هزینه کفن و دفن) پرداخت شود و سپس مابقی ترکه میان وارثان تقسیم گردد.

ترتیب پرداخت دیون از ترکه متوفی به شرح زیر است:

1. هزینه های کفن و دفن متوفی و تجهیزات لازم برای او.
2. دیون ممتاز، از جمله مهریه و حقوق کارگران و کارمندان متوفی.
3. سایر بدهی های عادی متوفی.
4. تقسیم باقی مانده ترکه (پس از پرداخت تمامی دیون) بین وراث.

این اولویت باعث می شود که حتی در صورت تعدد بدهی های پدر و کم بودن ترکه او، مهریه مادر در اولویت پرداخت قرار گیرد و خیال ورثه از بابت وصول آن راحت تر باشد. دیون ممتاز مهریه تضمین کننده این حق است.

۵.۳. اجرت المثل ایام زوجیت و نفقه معوقه: حقوق مالی دیگر

پرسشی که گاه مطرح می شود این است که آیا علاوه بر مهریه، حقوق دیگری مانند اجرت المثل ایام زوجیت و نفقه معوقه نیز پس از فوت مادر به ورثه منتقل می شود؟ این موضوع نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا می تواند به افزایش حقوق مالی قابل مطالبه توسط فرزندان کمک کند.

• اجرت المثل ایام زوجیت پس از فوت مادر: اجرت المثل، پاداشی است که زن برای کارهایی که در منزل شوهر انجام داده و شرعاً بر عهده او نبوده، طلب می کند. این حق، در صورتی که در زمان حیات زن مطالبه شده باشد و حکمی در این خصوص صادر شده باشد، قابل انتقال به وراث است. اما اگر در زمان حیات مطالبه نشده باشد، امکان مطالبه آن پس از فوت از سوی ورثه، با چالش های قانونی بیشتری روبروست و رویه قضایی در این خصوص ممکن است متفاوت باشد. برخی قضات معتقدند که اجرت المثل، یک حق شخصی است و با فوت زن، از بین می رود، مگر اینکه زن در زمان حیات خود آن را مطالبه کرده و حکم آن صادر شده باشد.
• نفقه معوقه: نفقه نیز یک دین بر عهده مرد است. نفقه های گذشته (معوقه) در صورت اثبات و مطالبه در زمان حیات زن، به عنوان دین بر ذمه مرد باقی می ماند و در صورت فوت زن، به وراث او منتقل می شود. نفقه های آتی پس از فوت، طبیعتاً منتفی است، زیرا رابطه زوجیت و لزوم انفاق از بین می رود.

بنابراین، در مورد اجرت المثل و نفقه معوقه، شرایط مطالبه و اثبات آن ها کمی متفاوت تر و پیچیده تر از مهریه است و نیاز به بررسی دقیق تر پرونده و مشورت با وکیل متخصص خانواده دارد. نظریه مشورتی قوه قضاییه در مورد مهریه متوفی و سایر حقوق مالی، می تواند در این موارد راهگشا باشد.

۶. نکات مهم و توصیه های حقوقی پایانی

مسیر گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر، به دلیل ماهیت حقوقی و عاطفی آن، می تواند پیچیدگی های خاص خود را داشته باشد. رعایت نکات زیر می تواند به تسهیل این فرآیند کمک کند و اطمینان حاصل شود که حقوق مالی مادر متوفی به درستی احقاق می شود. این توصیه ها، حاصل سال ها تجربه در پرونده های خانواده است.

۶.۱. نقش حیاتی وکیل متخصص: همیاری در مسیر دشوار

یکی از مهمترین توصیه ها در پرونده های خانواده، به ویژه مواردی که با فوت و ارث مرتبط هستند، استفاده از وکیل متخصص است. وکیل با اشراف به قوانین و رویه قضایی، می تواند در جمع آوری مدارک لازم برای مطالبه مهریه مادر فوت شده، تنظیم دقیق دادخواست، پیگیری مراحل دادرسی در دادگاه خانواده و اداره اجرای احکام، نقش بسیار موثری ایفا کند. حضور یک وکیل نه تنها از اتلاف وقت و انرژی ورثه جلوگیری می کند، بلکه از تضییع حقوق نیز پیشگیری می نماید. پیچیدگی هایی نظیر نحوه محاسبه مهریه مادر متوفی (نرخ روز یا تاریخ فوت)، سهم الارث هر یک از ورثه، و رویه های خاص در صورت فوت پدر، همگی نیازمند دانش تخصصی است که یک وکیل مجرب می تواند ارائه دهد. او مانند ناخدایی است که کشتی پرونده را در دریای متلاطم قوانین به ساحل نجات می رساند.

۶.۲. پرهیز از سازش های ناعادلانه: دفاع از حق

گاهی ممکن است در پیگیری مطالبه مهریه، از سوی خوانده (پدر) یا حتی برخی از اعضای خانواده، فشارهایی برای سازش یا صرف نظر از بخشی از حقوق، وارد شود. آگاهی کامل از حقوق قانونی و ارزش واقعی مهریه مادر، به ورثه کمک می کند تا از سازش های ناعادلانه و تصمیمات شتاب زده پرهیز کرده و تمامی حقوق قانونی مادر متوفی را احقاق کنند. مشورت با وکیل در این زمینه بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا وکیل می تواند با نگاهی بی طرفانه و حقوقی، بهترین راهکار را برای حفظ منافع موکلان پیشنهاد دهد. نباید فراموش کرد که این حق، میراثی است که به سختی به دست آمده و نباید به راحتی از آن گذشت.

۶.۳. اهمیت دقت در مدارک و مستندات: کلید موفقیت

همانطور که پیشتر اشاره شد، دقت و کامل بودن مدارک از جمله گواهی فوت، سند ازدواج و گواهی انحصار وراثت برای مهریه مادر، برای موفقیت در پرونده ضروری است. هرگونه نقص، اشتباه یا تأخیر در ارائه مدارک می تواند روند رسیدگی را طولانی و حتی با چالش جدی مواجه کند. تصور کنید که یک مدرک کوچک گم شده یا با تاریخ اشتباه ارائه شود؛ این اشتباهات به ظاهر جزئی، می توانند پرونده را به بن بست بکشانند. بنابراین، از همان ابتدا باید با وسواس خاصی نسبت به جمع آوری، بررسی و تکمیل مدارک اقدام شود. لیست کاملی از مدارک لازم برای مطالبه مهریه مادر فوت شده را تهیه کنید و از صحت هر یک اطمینان حاصل نمایید.

۶.۴. اطلاع از آخرین تغییرات قانونی: به روز بودن

قوانین و رویه های قضایی به طور مداوم در حال تغییر و به روزرسانی هستند. آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور و نظریات مشورتی قوه قضاییه، می توانند تفسیر قوانین را تغییر داده و بر نتایج پرونده ها تأثیر بگذارند. آگاهی از این تغییرات می تواند در انتخاب صحیح مسیر حقوقی و پیش بینی نتایج پرونده، نقش بسزایی داشته باشد. یک وکیل متخصص همواره خود را با آخرین تحولات حقوقی به روز نگه می دارد و می تواند این اطلاعات را در جهت منافع موکلان خود به کار گیرد. پیگیری نظریه مشورتی قوه قضاییه در مورد مهریه متوفی و سایر مسائل مربوطه، می تواند چراغ راهی در این مسیر باشد.

به یاد داشته باشید که پشت هر پرونده حقوقی، داستانی از زندگی و احساسات نهفته است. پیگیری حقوقی مهریه مادر، نه تنها احقاق یک حق مالی است، بلکه ادای احترامی به جایگاه و حقوق مادری است که دیگر در قید حیات نیست. این مسیر، سفری برای عدالت خواهی است که با آگاهی، صبر و همراهی متخصصان حقوقی، به سرانجام خواهد رسید.

در نهایت، اگر قصد گرفتن مهریه مادر فوت شده از پدر را دارید، به یاد داشته باشید که این حق هرگز از بین نمی رود. این حق از روز عقد نکاح بر ذمه پدر شما قرار گرفته و با فوت مادر به ورثه او منتقل شده است. با وجود پیچیدگی های قانونی که ممکن است در این راه با آنها مواجه شوید، با آگاهی از قوانین، جمع آوری دقیق مدارک، و در صورت نیاز، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص خانواده، می توانید این مسیر را با موفقیت طی کرده و حقوق مالی مادر فقید خود را احقاق نمایید. این اقدام، نه تنها یک تکلیف حقوقی، بلکه ادای احترام به یاد و خاطره کسی است که عزیزترین فرد زندگی شما بوده است.