اگر مرد اقساط مهریه را نپردازد

اگر مرد اقساط مهریه را نپردازد، زوجه می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به توقیف اموال او یا درخواست صدور حکم جلب نماید. این شرایط پیچیدگی های حقوقی و شخصی خاص خود را دارد که درک آن ها برای هر دو طرف حیاتی است.

مهریه، که اغلب به عنوان یک پشتوانه مالی برای زن در نظر گرفته می شود، یکی از مهم ترین حقوقی است که در زمان عقد نکاح برای او تثبیت می گردد. در بسیاری از موارد، به دلیل عدم توانایی مرد برای پرداخت مهریه به صورت یکجا، دادگاه با بررسی وضعیت مالی او، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. این تقسیط، با تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه یا دوره ای، راهی برای ادای دین مهریه فراهم می آورد. اما شرایط همیشه آن طور که برنامه ریزی شده پیش نمی رود و گاهی مرد در پرداخت این اقساط با مشکل مواجه می شود یا از پرداخت آن سر باز می زند. در چنین موقعیتی، تبعات حقوقی و حتی عاطفی قابل توجهی برای هر دو طرف رقم می خورد که درک ابعاد آن برای مدیریت صحیح وضعیت، بسیار ضروری است.

۱. مهریه و فرآیند تقسیط آن

مهریه، که به موجب شرع و قانون، با جاری شدن صیغه عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد، به عنوان یک حق مالی برای زن شناخته می شود. این حق، فارغ از ادامه یا قطع رابطه زوجیت، برای زن محفوظ است و هر زمان که او بخواهد، می تواند آن را مطالبه کند. درک انواع مهریه و مراحل قانونی مطالبه آن، پیش زمینه ای برای پرداختن به موضوع اصلی این مقاله، یعنی عدم پرداخت اقساط مهریه توسط مرد است.

۱.۱. مهریه چیست و انواع آن

مهریه را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند و سرنوشت مطالبه و پرداخت آن را تحت تأثیر قرار می دهند:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل آن است. به این معنا که زن هر زمان که بخواهد، می تواند آن را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است، بدون اینکه شرط خاصی برای توانایی مالی او در نظر گرفته شده باشد. با این حال، اگر مرد توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار دهد.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. یعنی زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد استطاعت مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات این استطاعت بر عهده زن خواهد بود و در صورت عدم اثبات، مرد تکلیفی به پرداخت ندارد.

۱.۲. مراحل مطالبه مهریه: از ثبت تا صدور اجراییه

هنگامی که زن تصمیم به مطالبه مهریه خود می گیرد، باید مراحل قانونی مشخصی را طی کند. این مراحل معمولاً با مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده آغاز می شود:

1. مراجعه به اداره ثبت: در صورتی که سند ازدواج رسمی باشد، زن می تواند ابتدا به دفترخانه محل عقد یا اداره اجرای مهریه در سازمان ثبت اسناد و املاک مراجعه کرده و درخواست صدور اجرائیه کند.
2. معرفی اموال مرد: پس از صدور اجرائیه، زن می تواند اموال شناسایی شده از مرد را برای توقیف معرفی کند. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق، خودرو، ملک یا سایر دارایی های قابل دسترس باشد.
3. مراجعه به دادگاه: اگر زن نتواند از طریق ثبت، مهریه خود را وصول کند (مثلاً به دلیل عدم شناسایی اموال کافی)، می تواند از طریق دادگاه خانواده اقدام کند. در دادگاه، او می تواند همزمان با مطالبه مهریه، درخواست تأمین خواسته نیز ارائه دهد تا از نقل و انتقال اموال مرد جلوگیری شود.
4. صدور حکم مهریه: پس از رسیدگی دادگاه و بررسی اسناد و مدارک، حکم به پرداخت مهریه صادر می شود. این حکم می تواند به صورت پرداخت یکجا یا، در صورت اثبات اعسار مرد، به صورت قسط بندی باشد.

۱.۳. درخواست اعسار و قسط بندی مهریه

در بسیاری از مواقع، مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد. در این شرایط، قانون راهکاری برای او در نظر گرفته است: «درخواست اعسار».

تعریف اعسار و شرایط اثبات آن

اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است. مردی که محکوم به پرداخت مهریه شده و از پرداخت یکجا عاجز است، می تواند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ حکم، دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه دهد. برای اثبات اعسار، او باید مدارک و شواهدی ارائه کند که نشان دهنده عدم تمکن مالی او باشد، از جمله:

• فهرست کامل اموال و دارایی ها (منقول و غیرمنقول).
• فهرست بدهی ها و تعهدات مالی.
• گواهی شهود (معمولاً حداقل دو شاهد) که از وضعیت مالی او اطلاع دارند و اعسار او را تأیید می کنند.
• مدارک مربوط به حقوق و درآمد ماهانه (در صورت شاغل بودن).

نحوه قسط بندی مهریه توسط دادگاه (پیش قسط و اقساط)

پس از بررسی دادخواست اعسار و احراز ناتوانی مالی مرد، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. در این حکم، معمولاً مبلغی به عنوان «پیش قسط» تعیین می شود که مرد باید در ابتدای امر آن را بپردازد و مابقی مهریه به صورت اقساط منظم (مثلاً ماهانه، دو ماه یکبار یا سه ماه یکبار) مشخص می گردد.

ملاک های تعیین مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط

تعیین مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط مهریه، فرمول ثابت و مشخصی ندارد و کاملاً به نظر قاضی و شرایط هر پرونده بستگی دارد. عوامل زیر در تصمیم گیری دادگاه مؤثر هستند:

• میزان مهریه و تعداد سکه ها.
• وضعیت مالی مرد (درآمد، شغل، میزان اموال، تعداد افراد تحت تکفل).
• عرف و عادت محلی.
• توانایی پرداخت مرد به گونه ای که زندگی او دچار اختلال جدی نشود و در عین حال، حق زن نیز تضییع نگردد.

۲. عواقب و ضمانت اجراهای عدم پرداخت اقساط مهریه

پس از آنکه مهریه به صورت اقساطی تعیین شد، پرداخت منظم آن بر عهده مرد است. اما زندگی پیچیدگی های خود را دارد و گاهی مرد به دلایل مختلفی از پرداخت این اقساط کوتاهی می کند یا کاملاً از آن سر باز می زند. در چنین شرایطی، قانون گذار ضمانت اجراهایی را برای حفظ حقوق زن در نظر گرفته است که هر دو طرف باید با آن ها آشنا باشند.

۲.۱. توقیف اموال

یکی از اصلی ترین راهکارهای قانونی برای زوجه در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه، تقاضای توقیف اموال زوج است. این اقدام می تواند اهرمی قدرتمند برای وصول مهریه باشد.

انواع اموال قابل توقیف (حساب بانکی، حقوق، سهام، سهم الارث و…)

زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، درخواست توقیف اموال مرد را ارائه دهد. این اموال شامل طیف وسیعی از دارایی ها می شود:

• حساب های بانکی: موجودی حساب های بانکی مرد تا سقف بدهی مهریه قابل توقیف است.
• حقوق و مزایا: بخشی از حقوق ماهانه مرد (یک سوم حقوق کارمندان و یک چهارم حقوق بازنشستگان) قابل توقیف و کسر برای پرداخت مهریه است.
• اموال منقول: خودرو، موتورسیکلت، لوازم منزل (مازاد بر نیاز)، سهام شرکت ها، اوراق بهادار و…
• اموال غیرمنقول: ملک، زمین، آپارتمان و… که با رعایت تشریفات قانونی قابل توقیف و در نهایت فروش از طریق مزایده هستند.
• سهم الارث: در صورت فوت ورثه مرد و داشتن سهم الارث، این سهم نیز قابل توقیف است.

البته باید توجه داشت که توقیف اموال نیاز به شناسایی آن ها توسط زوجه یا استعلام از مراجع مربوطه دارد. تجربه نشان داده است که شناسایی به موقع و دقیق اموال، سرعت و اثربخشی این روند را به شدت افزایش می دهد.

شناسایی دقیق و به موقع اموال زوج، کلید اصلی موفقیت در توقیف آن ها برای وصول مهریه است.

مستثنیات دین (اموالی که قابل توقیف نیستند) و نحوه اعتراض به توقیف آن ها

قانون گذار برای حفظ حداقل های زندگی مرد و خانواده اش، برخی اموال را از شمول توقیف مستثنی کرده است که به آن ها «مستثنیات دین» می گویند. این اموال شامل:

• مسکن مورد نیاز و مناسب شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل او.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و خانواده اش لازم است.
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش محکوم علیه.
• برخی وسایل نقلیه مورد نیاز ضروری.

اگر مرد احساس کند که مالی از او توقیف شده که جزو مستثنیات دین است، می تواند با ارائه دادخواست به دادگاه، اعتراض خود را مطرح کند و درخواست رفع توقیف نماید. دادگاه پس از بررسی، در صورت صحت ادعا، حکم به رفع توقیف صادر خواهد کرد.

توقیف اموال پس از چند قسط عدم پرداخت

در قوانین، تعداد مشخصی از اقساط برای توقیف اموال تعیین نشده است. به محض اینکه مرد حتی یک قسط مهریه را در موعد مقرر پرداخت نکند، زوجه حق دارد با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، درخواست توقیف اموال او را مطرح کند. تأخیر در پرداخت، به منزله تخلف از حکم دادگاه است و اقدامات قانونی را برای زوجه ممکن می سازد.

۲.۲. حکم جلب و حبس (زندان مهریه)

بحث حکم جلب و حبس مهریه، یکی از پرچالش ترین و حساس ترین موضوعات در پرونده های مهریه است که می تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی مرد و خانواده اش بگذارد.

شرایط صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده

مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، در صورتی که مهریه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد و مرد از پرداخت آن (چه به صورت یکجا، چه پیش قسط و چه اقساط) خودداری کند، زن می تواند درخواست صدور حکم جلب او را بدهد. هدف از این حکم، اجبار مرد به پرداخت دین است. این ماده در واقع به اجرای ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی اشاره دارد.

اگر مرد مال و اموالی نداشته باشد که قابل توقیف باشد و اعسار او نیز توسط دادگاه احراز شده و مهریه قسط بندی شده باشد، اما او از پرداخت اقساط خودداری کند، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگاه، تقاضای صدور حکم جلب او را مطرح کند. این جلب تا زمانی که مرد توانایی پرداخت را اثبات کند یا اقساط معوقه را بپردازد، ادامه خواهد داشت.

فرآیند درخواست حکم جلب توسط زوجه

برای درخواست حکم جلب، زوجه باید ابتدا به اجرای احکام دادگاه مراجعه کند و اثبات کند که مرد از پرداخت اقساط (یا پیش قسط) خودداری کرده است. سپس در صورت عدم وجود مال برای توقیف یا عدم کفایت اموال توقیف شده، می تواند درخواست جلب مرد را بنماید. دادگاه پس از بررسی و احراز شرایط، دستور جلب را صادر می کند.

مدت زمان حبس و تأثیر پرداخت اقساط بر آن

مدت زمان حبس برای عدم پرداخت مهریه، تا سقف ۱۱۰ سکه، نامحدود است و تا زمانی که مرد دین خود را ادا نکند یا اعسار مجدد او ثابت شود یا به هر طریقی رضایت زن جلب گردد، ادامه خواهد داشت. به محض پرداخت اقساط معوقه، یا ارائه ضمانت برای پرداخت، حکم جلب یا حبس رفع می شود. تجربه نشان داده که این فشار قانونی، اغلب راهی برای مردان می شود تا به هر شکل ممکن، نسبت به پرداخت مهریه خود اقدام کنند.

تفاوت حبس برای عدم پرداخت مهریه تا ۱۱۰ سکه و مازاد بر آن

نکته بسیار مهم این است که حکم جلب و حبس تنها تا سقف ۱۱۰ سکه اعمال می شود. اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، برای وصول مازاد بر این مقدار، زن باید «ملائت» (توانایی مالی) مرد را اثبات کند. در صورت عدم اثبات ملائت، برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، حکم جلب و حبس صادر نمی شود و تنها توقیف اموال در صورت شناسایی امکان پذیر است. این بدان معناست که قانون گذار برای بیش از ۱۱۰ سکه، به جای اجبار بدنی، صرفاً بر مبنای دارایی واقعی مرد تأکید دارد.

۲.۳. حال شدن مهریه (تبدیل مهریه قسطی به یکجا در صورت عدم پرداخت چند قسط)

یکی دیگر از ضمانت اجراهای مهم در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه، «حال شدن مهریه» است. این بدان معناست که دادگاه می تواند حکم تقسیط را لغو کرده و مرد را مکلف به پرداخت یکجای کل مهریه کند.

شرایط و تعداد اقساطی که منجر به حال شدن مهریه می شود

در قانون، تعداد دقیق اقساطی که عدم پرداخت آن ها منجر به حال شدن مهریه می شود، صراحتاً ذکر نشده است. اما رویه قضایی و نظر غالب قضات این است که اگر مرد از پرداخت «چند قسط متوالی» مهریه خودداری کند (معمولاً بین ۲ تا ۳ قسط)، زوجه می تواند با طرح دادخواست به دادگاه، تقاضای حال شدن کل مهریه را نماید. این اقدام نشان دهنده عدم پایبندی مرد به حکم تقسیط است و دادگاه را مجاب می کند تا در خصوص نحوه پرداخت مهریه تجدیدنظر کند.

آثار حال شدن مهریه برای زوج

حال شدن مهریه عواقب جدی برای مرد به دنبال دارد. با لغو حکم تقسیط، کل مهریه مجدداً به صورت «عندالمطالبه» در می آید و مرد مکلف است تمامی آن را به صورت یکجا بپردازد. در این شرایط، زوجه می تواند مجدداً از تمامی اهرم های قانونی، از جمله توقیف گسترده تر اموال و درخواست حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) برای وصول مهریه استفاده کند. این وضعیت می تواند فشار مالی و حقوقی سنگینی بر مرد وارد آورد، زیرا دیگر امکان مدیریت پرداخت ها به صورت اقساطی برای او وجود نخواهد داشت.

۳. وضعیت پیش قسط مهریه در صورت عدم پرداخت

پیش قسط مهریه، اولین بخش از مهریه تقسیط شده است که دادگاه برای مرد تعیین می کند تا در مهلت مشخصی آن را بپردازد. اهمیت این بخش از مهریه و عواقب عدم پرداخت آن، گاهی به اندازه اقساط بعدی یا حتی بیشتر است.

۳.۱. اهمیت و مهلت پرداخت پیش قسط

پیش قسط مهریه، نشان دهنده جدیت مرد در عمل به تعهدات مالی خود و آغاز فرآیند پرداخت مهریه است. دادگاه معمولاً پس از صدور حکم تقسیط، یک مهلت زمانی کوتاه و مشخص، اغلب ۱۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، را برای پرداخت پیش قسط تعیین می کند. رعایت این مهلت از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا عدم پرداخت آن می تواند به سرعت منجر به عواقب حقوقی جدی شود.

۳.۲. عواقب تأخیر یا عدم پرداخت پیش قسط

تأخیر یا عدم پرداخت پیش قسط مهریه، با عواقبی مشابه عدم پرداخت اقساط مواجه است و حتی گاهی می تواند به دلیل فوریت آن، با واکنش سریع تری از سوی زوجه و دادگاه همراه شود:

• اعمال مجازات مشابه اقساط (توقیف اموال، جلب): همانند اقساط، اگر مرد پیش قسط را در موعد مقرر نپردازد، زوجه می تواند فوراً با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، درخواست توقیف اموال او را مطرح کند. در صورت عدم شناسایی اموال کافی، امکان درخواست صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) نیز وجود دارد. این اقدام می تواند فشار زیادی را بر مرد وارد کند.
• امکان تعدیل پیش قسط یا حذف آن (در موارد بسیار نادر و با رضایت زوجه): در شرایط بسیار استثنایی و با ارائه دلایل و مدارک بسیار قوی مبنی بر عدم توانایی مرد حتی در پرداخت پیش قسط، و در صورت موافقت و رضایت زوجه، ممکن است دادگاه نسبت به تعدیل مبلغ پیش قسط اقدام کند. اما حذف کامل پیش قسط تقریباً ناممکن است و نیاز به رضایت صریح و بی قید و شرط زن دارد. این شرایط بسیار نادر هستند و مرد نمی تواند به سادگی به آن امید داشته باشد.

۴. راهکارهای قانونی برای زوج (در صورت عدم توانایی پرداخت)

اگر مردی پس از حکم تقسیط مهریه، به دلایلی مانند تغییر ناگهانی وضعیت مالی یا بیماری، قادر به پرداخت اقساط تعیین شده نباشد، راهکارهای قانونی برای او وجود دارد تا از بروز مشکلات جدی تر جلوگیری کند. درک این راهکارها می تواند به مرد کمک کند تا وضعیت خود را به درستی مدیریت کند و از جلب و حبس احتمالی در امان بماند.

۴.۱. دادخواست تعدیل اقساط مهریه (اعسار مجدد)

وضعیت مالی افراد ثابت نیست و ممکن است در طول زمان دچار تغییر شود. قانون گذار این مسئله را پیش بینی کرده و به مرد اجازه داده تا در صورت لزوم، درخواست تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.

چه زمانی می توان درخواست تعدیل داد؟ (تغییر وضعیت مالی مرد)

مرد می تواند زمانی دادخواست تعدیل اقساط را ارائه دهد که وضعیت مالی او به طور قابل توجهی تغییر کرده باشد. این تغییر می تواند شامل کاهش درآمد، از دست دادن شغل، ورشکستگی، بروز بیماری های پرهزینه، افزایش هزینه های زندگی ضروری یا افزایش تعداد افراد تحت تکفل باشد. برای مثال، اگر مردی شغل پردرآمد خود را از دست داده و اکنون با درآمدی بسیار کمتر امرار معاش می کند، می تواند درخواست تعدیل دهد.

مدارک لازم و نحوه اثبات عدم تمکن مالی جدید

برای موفقیت در دادخواست تعدیل، مرد باید مدارک و شواهد محکمی دال بر تغییر وضعیت مالی خود ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• گواهی بیکاری یا قرارداد کار جدید با حقوق کمتر.
• گواهی های پزشکی و فاکتورهای هزینه های درمانی.
• مدارک مربوط به بدهی های جدید یا افزایش افراد تحت تکفل.
• استعلام از بانک ها و نهادهای مالی برای اثبات کاهش دارایی.
• شهادت شهود مطلع از وضعیت مالی فعلی.

این اثبات باید قانع کننده باشد تا دادگاه را مجاب به تغییر حکم پیشین کند. دادگاه با دقت تمامی این موارد را بررسی می کند تا از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود.

آثار درخواست تعدیل بر روند پرداخت فعلی

ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه، به خودی خود باعث توقف پرداخت اقساط قبلی نمی شود. مرد تا زمانی که حکم جدیدی صادر نشده، همچنان مکلف به پرداخت اقساط قبلی است. اما در صورت احراز شرایط تعدیل، دادگاه حکم جدیدی صادر می کند که از تاریخ صدور آن، اقساط با مبلغ یا تعداد جدید پرداخت خواهد شد. اگر مرد به دلیل عدم پرداخت اقساط قبلی، در معرض جلب باشد، ارائه دادخواست تعدیل می تواند به عنوان یکی از دلایل برای نشان دادن حسن نیت او در دادگاه تلقی شود، اما ضمانت قطعی برای جلوگیری از جلب نیست.

۴.۲. اعتراض به حکم تقسیط مهریه

هم زوج و هم زوجه می توانند نسبت به حکم اولیه تقسیط مهریه اعتراض کنند، اگر معتقد باشند که در این حکم اجحافی صورت گرفته است.

مهلت و نحوه اعتراض به رأی دادگاه

مهلت اعتراض به حکم تقسیط مهریه، معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی است. این اعتراض باید در قالب «درخواست تجدیدنظر» به دادگاه تجدیدنظر استان ارائه شود. در این مرحله، تمامی دلایل و مستندات جدید باید به دقت ارائه و شرح داده شوند.

دلایل قابل ارائه برای اعتراض (به عنوان زوج یا زوجه)

دلایل اعتراض می تواند از سوی هر دو طرف متفاوت باشد:

• از سوی زوج: مرد می تواند اعتراض کند که میزان اقساط تعیین شده بیش از توانایی مالی اوست و با ارائه مدارک جدید، درخواست کاهش اقساط یا پیش قسط را بنماید.
• از سوی زوجه: زن نیز می تواند اعتراض کند که مرد دارای اموال مخفی است یا توانایی مالی بیشتری نسبت به آنچه در دادگاه اثبات شده دارد. در این صورت، او باید مدارک و شواهد جدیدی برای اثبات ادعای خود ارائه دهد تا دادگاه مجدداً میزان اقساط یا پیش قسط را بررسی کند.

این فرآیند، فرصتی برای بازبینی دقیق تر پرونده و اطمینان از عدالت در تعیین میزان مهریه تقسیط شده است.

۵. عدم پرداخت اقساط مهریه در طلاق توافقی

طلاق توافقی، همانطور که از نامش پیداست، بر مبنای توافق و رضایت متقابل زوجین برای جدایی صورت می گیرد. در این نوع طلاق، تمامی حقوق مالی و غیرمالی، از جمله مهریه، حضانت فرزندان و نفقه، با توافق طرفین مشخص می شود. اما حتی در طلاق توافقی نیز ممکن است مشکلاتی در زمینه پرداخت مهریه به وجود آید.

توضیح مختصر طلاق توافقی و توافق بر مهریه در آن

در طلاق توافقی، زوجین با همکاری و توافق، مفاد طلاقنامه را تنظیم می کنند و مهریه نیز یکی از مواردی است که در این توافق نامه گنجانده می شود. ممکن است زن بخشی از مهریه خود را ببخشد (فدیه)، یا بر سر پرداخت آن به صورت یکجا، اقساط یا در موعدی خاص توافق کنند. این توافقات در دادگاه تأیید و در حکم طلاق درج می شود و برای هر دو طرف لازم الاجرا است.

یکی از زیبایی های طلاق توافقی در این است که زن و مرد خودشان به راه حلی می رسند که برای هر دو قابل پذیرش باشد، و همین حس همکاری و درک متقابل می تواند از چالش های آینده بکاهد. اما در عمل، گاهی این توافقات نیز با مشکل روبرو می شوند.

عواقب عدم پایبندی زوج به توافقات پرداخت مهریه (پیش قسط یا اقساط) در طلاق توافقی

چنانچه در طلاق توافقی، مرد متعهد به پرداخت مهریه (چه پیش قسط و چه اقساط) شده باشد و سپس از انجام تعهد خود سر باز زند، وضعیت مشابه عدم پرداخت مهریه در موارد غیرتوافقی خواهد باشد. به عبارت دیگر، توافق نامه طلاق در خصوص مهریه، حکم یک سند لازم الاجرا را دارد و زن می تواند برای مطالبه آن اقدام کند:

• زوجه می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، درخواست صدور اجرائیه کند.
• او حق دارد اموال مرد را توقیف کند.
• در صورت عدم شناسایی اموال کافی و در چارچوب سقف ۱۱۰ سکه، می تواند درخواست حکم جلب مرد را بدهد.

مهم است که هر دو طرف بدانند، توافق شفاهی یا غیرمکتوب، اعتبار قانونی ندارد و حتماً باید تمامی جزئیات توافقات مالی در طلاق توافقی، به صورت مکتوب و رسمی در دادگاه ثبت و تأیید شود تا در آینده مشکلی پیش نیاید. تجربه نشان می دهد که دقیق بودن در نگارش توافق نامه، از بسیاری از اختلافات بعدی جلوگیری می کند.

تفاوت ها و شباهت ها با مهریه غیر توافقی

شباهت ها: اصلی ترین شباهت این است که در هر دو حالت، مهریه یک دین قانونی بر عهده مرد است و در صورت عدم پرداخت، ضمانت اجراهای مشابهی از قبیل توقیف اموال و حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) اعمال می شود.

تفاوت ها: تفاوت اصلی در این است که در طلاق توافقی، خود زوجین بر سر نحوه و میزان پرداخت مهریه به توافق رسیده اند و دادگاه صرفاً این توافق را تأیید می کند. اما در مهریه غیرتوافقی، دادگاه پس از درخواست زن و اثبات اعسار مرد، شرایط پرداخت را تعیین می کند. در طلاق توافقی، اگر مرد مدعی اعسار باشد، باید در همان فرآیند توافق یا پس از آن، دادخواست اعسار جداگانه بدهد و دادگاه شرایط او را بررسی کند. در واقع، توافق بر مهریه در طلاق توافقی، به معنای چشم پوشی از حق قانونی درخواست اعسار نیست، مگر اینکه صراحتاً در توافق نامه ذکر شده باشد که مرد حق درخواست اعسار را از خود سلب کرده است، که البته این مورد نیز خود جای بحث و ابهام دارد و غالباً مورد پذیرش نیست.

۶. نکات مهم حقوقی

موضوع مهریه و چالش های پیرامون پرداخت آن، همواره با سوالات و ابهامات زیادی همراه است. در این بخش، به برخی از نکات کلیدی و سوالات رایج که ممکن است در ذهن مخاطبین شکل بگیرد، پرداخته می شود.

تأثیر نوسانات اقتصادی (مانند افزایش قیمت سکه) بر اقساط مهریه

یکی از دغدغه های اصلی در سال های اخیر، نوسانات شدید اقتصادی و افزایش ناگهانی قیمت سکه است. این موضوع می تواند هم برای زن و هم برای مرد چالش برانگیز باشد. از یک سو، زن احساس می کند با گذشت زمان، ارزش واقعی مهریه او کمتر می شود و از سوی دیگر، مرد با افزایش ناگهانی قیمت سکه، ممکن است از پرداخت اقساطی که پیش تر به نظر معقول می آمد، عاجز شود.

برای زوج: در صورتی که افزایش قیمت سکه به حدی باشد که پرداخت اقساط را برای مرد ناممکن یا بسیار دشوار کند، او می تواند با ارائه دادخواست تعدیل اقساط مهریه (همان اعسار مجدد) به دادگاه مراجعه کند. در این دادخواست، مرد باید ثابت کند که وضعیت مالی او به دلیل افزایش ناگهانی قیمت سکه، به گونه ای تغییر کرده که توان پرداخت اقساط قبلی را ندارد. دادگاه با بررسی شرایط موجود و توان مالی جدید مرد، می تواند در میزان یا تعداد اقساط تجدیدنظر کند.

برای زوجه: از طرف دیگر، زن نیز ممکن است به دلیل تورم و کاهش ارزش پول، درخواست تعدیل مهریه (افزایش مبلغ اقساط یا پیش قسط) را داشته باشد. اما این مورد معمولاً در خصوص مهریه تقسیط شده کمتر مورد پذیرش قرار می گیرد، مگر آنکه بتواند ثابت کند شرایط مالی مرد به شدت بهبود یافته است. آنچه در نهایت ملاک است، توانایی مالی مرد و حفظ ارزش نسبی مهریه به عنوان یک دین است.

توضیح ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و سقف ۱۱۰ سکه

درک این دو ماده قانونی برای تمامی افراد درگیر با مسائل مهریه ضروری است:

• ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده: هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. این ماده به روشنی سقف ۱۱۰ سکه را برای اعمال ضمانت اجرای حبس مشخص می کند. این یعنی برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت و عدم شناسایی اموال، مرد ممکن است محکوم به حبس شود. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، حبس وجود ندارد و زن تنها در صورتی می تواند مهریه را وصول کند که بتواند ثابت کند مرد توانایی مالی (ملائت) برای پرداخت آن مازاد را دارد.
• ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: این ماده به طور کلی به چگونگی اجرای احکام مالی می پردازد و بیان می کند که مرجع اجرا کننده رأی مکلف است به تقاضای محکوم له (زن)، نسبت به شناسایی و توقیف اموال محکوم علیه (مرد) به میزان محکوم به اقدام کند. این ماده، زیربنای قانونی برای توقیف اموال و سپس، در صورت عدم وجود مال، اعمال ضمانت اجرای حبس (در چارچوب ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده) است.

نتیجه عملی این دو ماده این است که اگر مرد اقساط مهریه خود را نپردازد و مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد، زوجه می تواند به دنبال توقیف اموال و سپس درخواست جلب او باشد. اما اگر مهریه بیش از این مقدار باشد، برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، تنها توقیف اموال ممکن است و جلب و حبس وجود نخواهد داشت، مگر اینکه زن بتواند به صورت قطعی ثابت کند که مرد برای پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه، دارای اموال مخفی یا توانایی مالی است.

آیا اثبات خیانت یا نشوز زن تأثیری در پرداخت مهریه دارد؟

این سوال از جمله رایج ترین سوالات در میان مردان است که بار عاطفی و ذهنی زیادی دارد. پاسخ حقوقی به این سوال کاملاً روشن و قاطع است: خیر، اثبات خیانت یا نشوز (عدم تمکین) زن، هیچ تأثیری در اصل پرداخت مهریه ندارد.

مهریه یک حق مالی است که به محض وقوع عقد، بر ذمه مرد قرار می گیرد و تنها در شرایط خاص قانونی (مانند بذل مهریه توسط زن یا فوت زن قبل از نزدیکی) می تواند دستخوش تغییر شود. نشوز یا حتی خیانت زن، می تواند در مسائلی مانند نفقه، حق طلاق و سایر حقوق و تکالیف زناشویی تأثیرگذار باشد، اما به هیچ وجه باعث سقوط حق مهریه او نمی شود. این موضوع یکی از جنبه های مهم و گاهی بحث برانگیز در حقوق خانواده ایران است.

مهریه، دینی مستقل از مسائل اخلاقی یا رفتاری زوجین است و حتی خیانت یا نشوز زن، باعث سلب این حق مالی نمی شود.

نقش وکیل در فرآیند پیگیری مهریه

با توجه به پیچیدگی های حقوقی، مراحل مختلف دادگاه و اجرای احکام، و همچنین نیاز به آشنایی با قوانین و رویه های قضایی، نقش وکیل متخصص در فرآیند پیگیری مهریه، چه برای زن و چه برای مرد، بسیار حیاتی است.

• برای زوجه: وکیل می تواند در شناسایی اموال مرد، تنظیم صحیح دادخواست ها، پیگیری روند توقیف اموال و درخواست حکم جلب، و همچنین دفاع از حقوق زن در برابر ادعاهای احتمالی مرد (مانند اعسار یا تعدیل اقساط) کمک شایانی کند. حضور وکیل می تواند به سرعت بخشیدن به روند پرونده و افزایش شانس موفقیت در وصول مهریه منجر شود.
• برای زوج: در صورتی که مرد با مشکلات مالی مواجه است، وکیل می تواند در تنظیم دادخواست اعسار، اثبات ناتوانی مالی، اعتراض به حکم تقسیط یا درخواست تعدیل اقساط، و همچنین دفاع از او در برابر درخواست های جلب و توقیف اموال، نقش مؤثری ایفا کند. یک وکیل کارآزموده می تواند به مرد کمک کند تا با ارائه مدارک و استدلال های صحیح، بهترین نتیجه ممکن را برای خود رقم بزند و از عواقب ناخواسته جلوگیری کند.

در نهایت، مشورت با وکیل متخصص نه تنها از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می کند، بلکه به هر دو طرف اطمینان می دهد که اقدامات قانونی آن ها بر اساس آخرین قوانین و رویه های قضایی صورت می گیرد و حقوقشان به درستی استیفا می شود.

۷. نتیجه گیری

عدم پرداخت اقساط مهریه توسط مرد، می تواند چالش های جدی حقوقی و شخصی را برای هر دو طرف ایجاد کند. مهریه به عنوان یک حق مالی مسلم برای زن، حتی در صورت تقسیط، همچنان لازم الاجرا است و کوتاهی در پرداخت آن، با ضمانت اجراهای قانونی متعددی همراه خواهد بود.

از توقیف اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی و بخشی از حقوق مرد گرفته تا صدور حکم جلب و حبس (تا سقف ۱۱۰ سکه)، همگی اهرم هایی هستند که قانون گذار برای اطمینان از وصول این حق در اختیار زن قرار داده است. همچنین، عدم پرداخت چند قسط می تواند به «حال شدن» کل مهریه منجر شود که فشار مالی بیشتری بر مرد وارد می کند.

در مقابل، اگر مرد با تغییر وضعیت مالی روبرو شود، امکان درخواست تعدیل اقساط مهریه یا اعسار مجدد برای او فراهم است تا از عواقب ناخواسته جلوگیری کند. حتی در طلاق توافقی نیز، توافقات مربوط به مهریه لازم الاجرا هستند و عدم پایبندی به آن ها، تبعات حقوقی مشابهی دارد.

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، چارچوب اصلی پیگیری مهریه را مشخص می کنند و تاکید بر سقف ۱۱۰ سکه برای اعمال مجازات حبس، نکته ای حیاتی است که نباید نادیده گرفته شود. همچنین، باید به خاطر داشت که مسائلی مانند خیانت یا نشوز زن، تأثیری در اصل دین مهریه ندارند.

در این مسیر پیچیده، آگاهی کامل از قوانین و مشورت با متخصصین حقوقی، نه تنها راهگشا خواهد بود، بلکه می تواند از بروز مشکلات بیشتر و سردرگمی های قانونی جلوگیری کند. اقدام به موقع و شناخت دقیق حقوق و تکالیف، به هر دو طرف کمک می کند تا با کمترین آسیب از این مرحله عبور کنند.

برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره تخصصی در خصوص مسائل مربوط به مهریه، توصیه می شود با وکلای مجرب در حوزه حقوق خانواده مشورت نمایید تا با راهنمایی صحیح، بهترین تصمیمات را اتخاذ کنید.