شرایط به سرپرستی گرفتن کودک

به سرپرستی گرفتن کودک، مسیری پر از امید و عشق است که به خانواده ها فرصت می دهد زندگی جدیدی را آغاز کنند. این فرآیند که با نام فرزندخواندگی شناخته می شود، شامل مراحل قانونی و اداری مشخصی است که آگاهی دقیق از آن ها برای متقاضیان ضروری است.

فرزندخواندگی، تجربه ای عمیق و مسئولیت آفرین است که نه تنها زندگی یک کودک را متحول می کند، بلکه ابعاد جدیدی به خانواده می بخشد. کسانی که در این مسیر قدم می گذارند، اغلب با چالش ها و پرسش های فراوانی روبرو هستند؛ از پیچیدگی های قانونی و مدارک مورد نیاز گرفته تا نگرانی های عاطفی و اجتماعی. این مقاله، راهنمایی جامع و به روز است که تمامی جوانب شرایط به سرپرستی گرفتن کودک در ایران را پوشش می دهد. هدف این نوشته، روشن ساختن ابهامات و کمک به متقاضیان برای درک بهتر فرآیند فرزندخواندگی است تا بتوانند با دیدی باز و قلبی مطمئن، این گام مهم را بردارند و آغوش گرم خانواده ای امن را به کودکی هدیه کنند.

درک مفهوم فرزندخواندگی و مبانی قانونی آن

فرزندخواندگی، رابطه ای حقوقی و عاطفی است که میان یک کودک بی سرپرست یا بدسرپرست و یک یا دو نفر از افراد متقاضی سرپرستی ایجاد می شود. این فرآیند، فراتر از یک تصمیم احساسی است و ریشه های عمیقی در قوانین و مقررات حمایت از کودکان دارد.

فرزندخواندگی چیست؟ (تعریف رسمی و حقوقی)

سازمان بهزیستی کشور، فرزندخواندگی را به عنوان «اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده های متقاضی که واجد شرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی سرپرست باشند» تعریف کرده است. این تعریف، پایه و اساس هرگونه اقدام برای به سرپرستی گرفتن کودک را تشکیل می دهد.

تفاوت اساسی فرزندخواندگی با نگهداری موقت یا امین موقت در این است که در فرزندخواندگی، رابطه ای دائم و شبیه به رابطه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی از نظر حقوقی و عاطفی برقرار می شود. این رابطه، حقوق و تکالیف متقابلی را برای سرپرست و کودک ایجاد می کند که در نگهداری موقت چنین گستره ای ندارد. در حقیقت، فرزندخواندگی به معنای پذیرش کامل مسئولیت و حقوق والدینی است، در حالی که امین موقت صرفاً وظیفه مراقبت و نگهداری را بر عهده دارد و رابطه حقوقی و نسبی دائم برقرار نمی شود.

قانون اصلی و مراجع ذی صلاح

قانون اصلی و مرجع قانونی در ایران برای فرزندخواندگی، «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست» است که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد. این قانون، شرایط، مراحل و حقوق مربوط به سرپرستی را به طور جامع مشخص کرده است. از جمله مواد کلیدی این قانون می توان به ماده ۵ که شرایط متقاضیان سرپرستی را تعیین می کند و ماده ۷ که ویژگی های کودکان واجد شرایط را برمی شمارد، اشاره کرد. آشنایی با این مواد قانونی برای هر متقاضی ضروری است.

مراجع ذی صلاح در فرآیند فرزندخواندگی، عمدتاً شامل سازمان بهزیستی و دادگاه های خانواده هستند. سازمان بهزیستی نقش محوری در شناسایی کودکان واجد شرایط، ارزیابی متقاضیان، و نظارت بر دوره آزمایشی سرپرستی دارد. این سازمان، پرونده متقاضیان را بررسی کرده و پس از تأیید اولیه، آن را به دادگاه خانواده ارسال می کند. دادگاه خانواده نیز مسئول صدور حکم سرپرستی موقت و سپس حکم قطعی فرزندخواندگی است. تعامل این دو نهاد، تضمین کننده رعایت تمامی جنبه های حقوقی و رفاهی کودک در این فرآیند است.

چه کسانی می توانند متقاضی سرپرستی کودک باشند؟ (شرایط متقاضیان)

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، به صراحت گروه هایی را که می توانند متقاضی سرپرستی باشند، مشخص کرده و اولویت بندی هایی نیز برای آن ها در نظر گرفته است. این شرایط به دقت برای اطمینان از فراهم آمدن بهترین محیط برای کودک، تدوین شده اند.

گروه های اصلی متقاضی و اولویت بندی (بر اساس ماده 5 قانون)

ماده ۵ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، گروه های اصلی متقاضیان را به شرح زیر تعیین کرده و اولویت بندی آن ها نیز به این ترتیب است:

1. زوجین بدون فرزند: این گروه شامل زن و شوهری است که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند. برای این زوجین، حداقل سن یکی از طرفین باید ۳۰ سال باشد. لازم به ذکر است اگر پزشکی قانونی گواهی دهد که زوجین هرگز صاحب فرزند نخواهند شد، شرط پنج سال از تاریخ ازدواج لغو می شود. این گروه، اولویت اول در فرزندخواندگی محسوب می شوند.
2. زوجین دارای فرزند: خانواده هایی که پیش از این صاحب فرزند شده اند نیز می توانند برای سرپرستی کودک اقدام کنند، مشروط بر آنکه حداقل سن یکی از زوجین ۳۰ سال باشد. پذیرش فرزندخوانده در این خانواده ها می تواند تجربیات جدیدی هم برای والدین و هم برای فرزندان قبلی به ارمغان بیاورد.
3. زنان و دختران بدون شوهر: طبق قوانین جدید، زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال نیز می توانند متقاضی سرپرستی شوند. اما این گروه منحصراً حق سرپرستی «اناث» (فرزند دختر) را خواهند داشت. این تغییر در قانون، دریچه جدیدی را برای زنان مجرد که تمایل به مادری دارند، گشوده است.

بهزیستی در بررسی درخواست ها، اولویت بندی دقیقی را دنبال می کند. متقاضیانی که کودکان با نیازهای خاص (مانند کودکان با معلولیت، سن بالاتر یا بیماری های خاص) را می پذیرند، ممکن است از اولویت ویژه ای برخوردار شوند. این اقدام، به منظور تشویق خانواده ها به پذیرش این کودکان و کاهش زمان انتظار آن هاست.

شرایط عمومی و الزامی برای تمامی متقاضیان

علاوه بر اولویت بندی های ذکر شده، تمامی متقاضیان سرپرستی کودک باید شرایط عمومی و الزامی زیر را دارا باشند تا صلاحیت آن ها برای به سرپرستی گرفتن کودک توسط سازمان بهزیستی و دادگاه تأیید شود:

• تابعیت و دین: متقاضیان باید دارای تابعیت ایرانی بوده و به یکی از ادیان رسمی کشور (اسلام، مسیحیت، کلیمی یا زرتشتی) اعتقاد داشته باشند.
• سلامت: عدم ابتلا به بیماری های واگیردار، صعب العلاج و برخورداری از سلامت کامل جسمی و روانی از اهمیت بالایی برخوردار است. ارزیابی روانشناختی برای اطمینان از توانایی روحی و روانی متقاضیان برای تربیت کودک ضروری است.
• توانایی و صلاحیت: توانایی تربیت و نگهداری از کودک، تمکن مالی کافی برای تأمین نیازهای مادی و معنوی او و همچنین داشتن صلاحیت اخلاقی و رفتاری از شروط اصلی است. این موضوع از طریق مصاحبه های مددکاری، بازدید از منزل و بررسی سوابق مشخص می شود.
• عدم سوءپیشینه و اعتیاد: متقاضیان نباید دارای محکومیت جزایی مؤثر (سوءپیشینه کیفری) باشند و عدم اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا روانگردان برای آن ها الزامی است. این گواهی ها از مراجع ذیربط اخذ می گردد.
• سن: حداقل سن ۳۰ سال برای یکی از زوجین (و در مورد زنان مجرد نیز ۳۰ سال) شرط است. همچنین در شرایط مساوی، زوجین با سن کمتر از ۵۰ سال بر زوجین بالای ۵۰ سال اولویت دارند.
• وضعیت تأهل: برای زوجین، رضایت کامل هر دو طرف و داشتن عقد دائم از شروط اولیه است. این رضایت باید به صورت کتبی و رسمی اعلام شود.
• عدم حجر: متقاضیان نباید محجور (مانند دیوانه یا سفیه) باشند.

شرایط خاص: اولویت یابنده کودک در صورت احراز شرایط

گاهی اوقات ممکن است فردی یک کودک را پیدا کند و تصمیم به سرپرستی او بگیرد. در این شرایط، اگر یابنده کودک تمامی شرایط عمومی و الزامی ذکر شده برای متقاضیان سرپرستی را دارا باشد، برای به سرپرستی گرفتن همان کودک بر دیگر متقاضیان اولویت خواهد داشت. این اولویت بندی، با هدف تسریع در تعیین تکلیف کودک و حفظ ارتباط اولیه ایجاد شده، در نظر گرفته شده است.

کودکانی که می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند (شرایط کودک)

تنها هر کودکی نمی تواند تحت سرپرستی قرار گیرد؛ بلکه برای این منظور، کودک باید شرایط خاصی را دارا باشد که در قانون به وضوح ذکر شده است. این شرایط به منظور حمایت از حقوق اصلی کودک و اطمینان از نیاز واقعی او به سرپرستی، وضع شده اند.

تعریف کودکان واجد شرایط فرزندخواندگی (بر اساس ماده 7 قانون)

ماده ۷ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، شرایطی را برای کودکانی که می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند، تعیین کرده است. این کودکان معمولاً در یکی از دسته بندی های زیر قرار می گیرند:

1. عدم امکان شناخت پدر، مادر یا جد پدری: کودکانی که هویت والدین یا جد پدری آن ها به هیچ وجه قابل شناسایی نیست. این شامل کودکان رها شده یا گمشده ای می شود که هیچ اطلاعاتی از خانواده اصلی شان در دست نیست.
2. عدم حیات پدر، مادر، جد پدری و وصی قانونی: کودکانی که والدین و جد پدری آن ها در قید حیات نیستند یا وصی قانونی برای آن ها تعیین نشده است. در این موارد، کودک عملاً فاقد سرپرست قانونی است.
3. گذشت دو سال از تاریخ سپردن کودک به بهزیستی و عدم مراجعه والدین یا جد پدری: در برخی موارد، والدین یا جد پدری کودک را به سازمان بهزیستی سپرده اند، اما پس از گذشت دو سال، هیچگونه مراجعه ای برای بازپس گیری یا تعیین تکلیف کودک نداشته اند. این عدم مراجعه، به منزله عدم صلاحیت یا عدم تمایل برای سرپرستی تلقی می شود.
4. عدم صلاحیت والدین یا جد پدری برای سرپرستی (حتی با ضم امین یا ناظر): ممکن است والدین یا جد پدری کودک در قید حیات باشند، اما بنا به تشخیص دادگاه، به دلیل سوء رفتار، اعتیاد، بیماری های روانی شدید، یا هرگونه عدم صلاحیت دیگر، قادر به نگهداری و تربیت مناسب کودک نباشند. در این شرایط، حتی با وجود تعیین امین یا ناظر، اگر دادگاه تشخیص دهد که صلاح کودک در عدم سرپرستی توسط والدین اصلی است، می تواند حکم فرزندخواندگی را صادر کند.

آمار و وضعیت کودکان در بهزیستی

شاید تصویری که از کودکان در بهزیستی وجود دارد، همیشه با واقعیت تطابق نداشته باشد. بسیاری از متقاضیان، خواهان به سرپرستی گرفتن نوزاد دختر هستند که این موضوع منجر به صف های طولانی و زمان انتظار زیاد برای این گروه از کودکان می شود. در مقابل، تعداد قابل توجهی از کودکان با سنین بالاتر (بالای ۳ سال) یا کودکانی با نیازهای خاص (مانند معلولیت یا بیماری) در مراکز بهزیستی حضور دارند که متقاضیان کمتری برای آن ها وجود دارد.

سازمان بهزیستی همواره تلاش می کند تا با فرهنگ سازی و اطلاع رسانی، متقاضیان را به پذیرش کودکان با سنین بالاتر یا کودکان دارای نیازهای خاص تشویق کند. پذیرش این کودکان نه تنها به آن ها فرصت یک زندگی خانوادگی می دهد، بلکه می تواند زمان انتظار برای متقاضیان را نیز به طور قابل توجهی کاهش دهد. این یک عمل انسان دوستانه و ارزشمند است که نیازمند دیدگاهی باز و قلبی مهربان است.

شرایط خاص گرفتن بچه از شیرخوارگاه آمنه (و مراکز مشابه)

شیرخوارگاه آمنه به عنوان یکی از بزرگترین و شناخته شده ترین مراکز نگهداری کودکان بی سرپرست در ایران، محلی است که بسیاری از کودکان واجد شرایط فرزندخواندگی در آنجا نگهداری می شوند. شرایط کلی گرفتن بچه از شیرخوارگاه آمنه و سایر مراکز بهزیستی، همان موارد قانونی است که در بالا ذکر شد و تفاوتی اساسی ندارد.

با این حال، ممکن است در فرآیندهای داخلی یا جزئیات اجرایی هر مرکز، تفاوت های کوچکی وجود داشته باشد. متقاضیان باید پس از ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی، با توجه به استان محل سکونت خود و مرکزی که کودک در آن نگهداری می شود، از جزئیات بیشتر مطلع شوند. تمامی این مراکز تحت نظارت سازمان بهزیستی فعالیت می کنند و هدف نهایی آن ها، تأمین بهترین شرایط زندگی برای کودکان نیازمند سرپرستی است.

مراحل گام به گام فرآیند به سرپرستی گرفتن کودک

مسیر به سرپرستی گرفتن یک کودک، شامل مراحلی مشخص و دقیق است که از ثبت نام اولیه تا صدور حکم قطعی، نیازمند صبر، آگاهی و پیگیری است. هر گام، برای اطمینان از صلاحیت متقاضیان و تأمین منافع عالیه کودک طراحی شده است.

گام اول: ثبت نام اولیه و جمع آوری مدارک

اولین قدم در این مسیر، ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی است. متقاضیان باید به آدرس adoption.behzisti.net مراجعه کرده و پس از تکمیل فرم های مربوطه، مدارک مورد نیاز را در سامانه بارگذاری کنند. توصیه می شود متقاضیان پیش از شروع فرآیند، تمامی مدارک را آماده کرده و با کیفیت مطلوب (ترجیحاً اسکن از روی اصل مدارک) آپلود نمایند. پس از ثبت نام و آپلود مدارک، یک پیامک حاوی کد پیگیری برای متقاضیان ارسال خواهد شد که برای پیگیری های بعدی لازم است.

لیست کامل و دقیق مدارک مورد نیاز:

• تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان
• تصویر کارت ملی متقاضیان
• تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان)
• تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی
• تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان
• تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه (برای اثبات محل سکونت)
• اصل یا تصویر گواهی مربوط به اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و…)
• تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی
• اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواجشان گذشته و می خواهند از اولویت اول برخوردار شوند. این گواهی متعاقباً باید توسط پزشکی قانونی نیز تأیید شود)

نکات مهم: تصاویر مدارک باید کاملاً خوانا باشند و پس از اعلام بهزیستی، باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شوند.

گام دوم: بررسی صلاحیت و مصاحبه ها

پس از ثبت نام و بارگذاری مدارک، نوبت به مرحله بررسی صلاحیت می رسد. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است تا اطمینان حاصل شود که خانواده متقاضی، بهترین محیط را برای رشد و تربیت کودک فراهم خواهد کرد. این فرآیند شامل:

• بررسی اولیه توسط مددکاران و بازدید منزل: مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی به منزل متقاضیان مراجعه کرده و شرایط زندگی، محیط خانوادگی و توانایی های والدین برای نگهداری و تربیت کودک را از نزدیک مورد ارزیابی قرار می دهند. این بازدیدها به منظور ارزیابی واقع بینانه از محیطی است که کودک در آن قرار خواهد گرفت.
• معرفی به روانشناس معتمد سازمان: متقاضیان باید به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی معرفی شوند تا سلامت روحی و روانی آن ها برای پذیرش مسئولیت فرزندخواندگی تأیید شود. ممکن است این مرحله شامل یک یا چند جلسه مشاوره و ارزیابی باشد.
• اخذ گواهی عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه: در این مرحله، متقاضیان باید گواهی عدم اعتیاد (از مراجع ذی صلاح) و گواهی عدم سوءپیشینه کیفری (از پلیس ۱۰+) را تهیه و ارائه دهند. این مدارک برای اطمینان از سلامت اجتماعی و قانونی متقاضیان ضروری است.

گام سوم: انتظار و معرفی کودک

پس از تأیید صلاحیت های اولیه، متقاضیان وارد مرحله انتظار می شوند. زمان انتظار برای فرزندخواندگی می تواند متغیر باشد و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• نوع کودک مورد تقاضا: تقاضا برای نوزادان دختر سالم بسیار زیاد است و این می تواند زمان انتظار را طولانی کند. در حالی که برای کودکان با سنین بالاتر، کودکان پسر، یا کودکان دارای نیازهای خاص، زمان انتظار کوتاه تر است.
• تعداد کودکان واجد شرایط: تعداد کودکانی که در هر استان واجد شرایط سرپرستی شناخته می شوند، محدود است و این موضوع نیز بر زمان انتظار تأثیر می گذارد.

پس از یافتن کودکی که واجد شرایط سرپرستی بوده و با معیارهای اولیه متقاضیان مطابقت داشته باشد، فرآیند معرفی کودک آغاز می شود. این شامل دیدارهای اولیه متقاضیان با کودک تحت نظارت مددکاران است. این دیدارها برای ارزیابی تعامل و پذیرش متقابل میان خانواده و کودک صورت می گیرد. در برخی موارد، اگر تعامل مناسبی شکل نگیرد، ممکن است تا سه کودک نیز به خانواده پیشنهاد شود تا بهترین تطابق ممکن حاصل شود.

گام چهارم: صدور حکم سرپرستی موقت و دوره آزمایشی

در صورت نهایی شدن توافق و تأیید بهزیستی، پرونده به دادگاه خانواده ارسال شده و دادگاه پس از بررسی، حکم سرپرستی موقت شش ماهه صادر می کند. این دوره، یک مرحله بسیار مهم و نظارتی است که به منظور اطمینان از سازگاری کودک با محیط جدید و توانایی خانواده در برآورده کردن نیازهای او در نظر گرفته شده است.

در طول این دوره آزمایشی، مددکاران اجتماعی به صورت منظم از خانواده بازدید کرده و وضعیت کودک و خانواده را زیر نظر می گیرند. آن ها در صورت نیاز، مشاوره های لازم را به خانواده ارائه می دهند و اطمینان حاصل می کنند که کودک در محیطی امن و پر از محبت رشد می کند. شرکت در دوره های آموزشی والدگری (در صورت توصیه یا نیاز) نیز می تواند به خانواده در این مرحله کمک شایانی کند.

گام پنجم: صدور حکم سرپرستی قطعی

پس از اتمام موفقیت آمیز دوره شش ماهه سرپرستی موقت و تأیید نهایی کارشناسان سازمان بهزیستی مبنی بر سازگاری کودک و خانواده، پرونده مجدداً به دادگاه بازمی گردد. در این مرحله، دادگاه خانواده با در نظر گرفتن تمامی گزارش ها و تأییدیه ها، حکم قطعی فرزندخواندگی را صادر می کند. با صدور این حکم، کودک رسماً به عنوان فرزند خانواده سرپرست شناخته شده و تمامی حقوق و تکالیف قانونی یک فرزند حقیقی برای او برقرار می شود.

نکات حقوقی، اجتماعی و چالش های رایج در فرزندخواندگی

فرزندخواندگی، علاوه بر جنبه های عاطفی، دارای ابعاد حقوقی و اجتماعی پیچیده ای است که آگاهی از آن ها برای هر متقاضی ضروری است. از مسائل شرعی محرمیت گرفته تا تضمین آینده مالی کودک و چالش های فرهنگی، همگی بخشی از این مسیر هستند.

مسئله محرمیت فرزند خوانده

یکی از مهم ترین دغدغه های خانواده های سرپرست در ایران، موضوع محرمیت فرزند خوانده است، به ویژه اگر فرزندخوانده از جنس مخالف سرپرست باشد. از آنجایی که فرزندخوانده از نظر شرعی، فرزند حقیقی محسوب نمی شود، رابطه محرمیت خود به خود برقرار نمی گردد.

برای ایجاد محرمیت، راهکارهای فقهی و شرعی مختلفی وجود دارد که شناخته شده ترین آن ها، رضاع یا شیر دادن است. اگر مادرخوانده (یا همسر پدرخوانده) بتواند با رعایت شرایط شرعی، کودک را شیر دهد، رابطه محرمیت ایجاد می شود. در غیر این صورت، می توان از راهکارهای دیگری مانند ازدواج صوری موقت با محارم (که توسط پدرخوانده یا مادرخوانده صورت می گیرد) استفاده کرد. این مسائل نیازمند مشورت با مراجع تقلید و کارشناسان دینی معتمد است تا با اطمینان خاطر، راهکار مناسب را انتخاب کنند.

تضمین آینده مالی فرزند خوانده (به نام زدن اموال)

قانونگذار در ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، به صراحت به موضوع تضمین آینده مالی فرزندخوانده اشاره کرده است. بر اساس این ماده، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی، بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است.

چند نکته مهم:

• لزوم تملیک بخشی از اموال: این ماده قانونی، به دلیل عدم برخورداری فرزندخوانده از ارث طبیعی (برخلاف فرزندان تنی)، برای تضمین آینده مالی او وضع شده است. دادگاه با توجه به شرایط مالی خانواده و مصلحت کودک، میزان و نوع تملیک را تعیین می کند.
• امکان اخذ تعهد کتبی: در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست، می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر کند.
• عدم برخورداری از ارث طبیعی: این مهم ترین نکته مالی است که باید به آن توجه داشت. فرزندخوانده به صورت خودکار از سرپرستان خود ارث نمی برد. بنابراین، والدین سرپرست باید با برنامه ریزی مالی دقیق، از طریق وصیت نامه یا تملیک اموال در زمان حیات، آینده مالی او را تأمین کنند.

دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. این بند قانونی برای تضمین آینده فرزندخوانده که از ارث طبیعی بهره مند نمی شود، در نظر گرفته شده است.

چرا فرآیند فرزندخواندگی سخت گیرانه است؟ (دلایل و اهمیت)

بسیاری از متقاضیان، ممکن است فرآیند فرزندخواندگی را سخت گیرانه و طولانی بدانند. اما این سخت گیری ها دلایل محکم و انسانی دارند. سازمان بهزیستی و دادگاه ها، با وسواس فراوان به بررسی صلاحیت خانواده ها می پردازند تا از بروز هرگونه آسیب روحی و روانی به کودک در آینده جلوگیری کنند. سعید بابایی، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور، در مصاحبه ای با تأکید بر این موضوع گفته بود: «سخت ترین تجربه برای کودکان، فسخ فرزندخواندگی است.»

هدف اصلی این سخت گیری ها، جلوگیری از تکرار تجربه های تلخ بی سرپرستی یا بدسرپرستی برای کودک است. کودکانی که یک بار طعم رهاشدگی را چشیده اند، به مراقبت و محیطی پایدار و امن نیاز دارند. هرگونه اشتباه در انتخاب خانواده سرپرست، می تواند ضربه روحی جبران ناپذیری به کودک وارد کند و آینده او را به خطر بیندازد. از این رو، بررسی دقیق صلاحیت های اخلاقی، مالی، روانی و اجتماعی، یک ضرورت و از مهمترین شرایط به سرپرستی گرفتن کودک است.

رفع ابهامات: آیا پارتی بازی وجود دارد؟

یکی از شایعات رایج در خصوص فرآیند فرزندخواندگی، وجود پارتی بازی است که می تواند متقاضیان را دلسرد کند. اما سازمان بهزیستی همواره بر شفافیت این فرآیند تأکید داشته است. با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، تمامی مراحل به صورت سیستمی و قابل رصد توسط استان ها انجام می شود و احتمال خطای انسانی یا دخالت های غیرقانونی به حداقل رسیده است.

باید در نظر داشت که شرایط هر متقاضی با دیگری متفاوت است. برای مثال، خانواده ای که چهار سال منتظر نوزاد دختر است، ممکن است زمان انتظار طولانی تری را تجربه کند، در حالی که خانواده ای دیگر با پذیرش سرپرستی پسر شش ساله یا کودکی با معلولیت، در مدت کوتاه تری به نتیجه برسد. این تفاوت ها ناشی از اولویت بندی ها و نیازهای کودکان موجود است، نه پارتی بازی. در صورت مشاهده هرگونه مورد مشکوک یا احساس اجحاف، متقاضیان می توانند از طریق بخش پرسش و پاسخ سامانه فرزندخواندگی یا سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره ۱۴۸۲، اعتراض و شکایت خود را مطرح کنند.

اهمیت فرهنگ سازی

فرهنگ سازی در زمینه فرزندخواندگی، نقشی حیاتی در بهبود این فرآیند ایفا می کند. این فرهنگ سازی شامل چند محور اصلی است:

• پذیرش کودکان با نیازهای خاص یا سنین بالاتر: جامعه باید به این آگاهی برسد که کودکان با سنین بالاتر یا آن هایی که دچار معلولیت یا بیماری های خاص هستند، به همان اندازه (و گاهی بیشتر) به محبت و آغوش خانواده نیاز دارند. پذیرش این کودکان، نشان از بلوغ اجتماعی و انسانیت عمیق یک خانواده است.
• اهمیت صداقت با کودک در مورد فرزندخوانده بودن: پنهان کردن حقیقت فرزندخوانده بودن از کودک، می تواند در سنین بالاتر آسیب های روانی جدی به او وارد کند. روانشناسان و کارشناسان اجتماعی تأکید دارند که کودک باید از سنین پایین و به تدریج با این واقعیت آشنا شود تا حس پذیرش و امنیت در او تقویت گردد.
• نقش رسانه ها در ارتقای فرهنگ فرزندخواندگی: رسانه ها، به ویژه فیلم ها و سریال ها، می توانند با نمایش واقع بینانه و مثبت از خانواده های فرزندخوانده، به تغییر نگرش جامعه و ارتقای فرهنگ فرزندخواندگی کمک کنند.

وظایف سرپرستان بعد از گرفتن حق سرپرستی

با صدور حکم قطعی فرزندخواندگی، مسئولیت های عمیق و طولانی مدتی بر عهده سرپرستان قرار می گیرد. این مسئولیت ها شامل:

• تأمین نیازهای مادی و معنوی: سرپرستان موظفند تمامی نیازهای مادی (خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل و درمان) و معنوی (محبت، امنیت، تربیت اخلاقی و دینی) کودک را تأمین کنند.
• فراهم آوردن محیط امن و حمایت گر: کودک باید در محیطی امن و بدون هرگونه تبعیض رشد کند. وظیفه سرپرستان است که این محیط را برای او فراهم آورند.
• عدم ایجاد تفاوت بین فرزندان واقعی و فرزندخوانده: اگر خانواده دارای فرزندان تنی نیز باشد، هرگونه تبعیض میان فرزندخوانده و فرزندان واقعی، می تواند آسیب های روانی شدیدی به کودک وارد کند. والدین باید با عشق و عدالت با همه فرزندان رفتار کنند.
• ادامه نظارت مددکاران اجتماعی تا ۱۸ سالگی کودک: سازمان بهزیستی و مددکاران اجتماعی، حتی پس از صدور حکم قطعی، تا سن ۱۸ سالگی کودک نظارت بر وضعیت او و خانواده سرپرست را ادامه می دهند. این نظارت به منظور اطمینان از حسن انجام سرپرستی و رفاه کودک است.

مسیر فرزندخواندگی، تعهدی عمیق و پایدار است که تا ۱۸ سالگی کودک ادامه دارد و نیازمند مسئولیت پذیری مداوم و عشق بی قید و شرط از سوی خانواده سرپرست است.

نتیجه گیری

به سرپرستی گرفتن کودک، سفری پربرکت و مسئولیت پذیری است که زندگی یک کودک را برای همیشه تغییر می دهد و به خانواده های زیادی امید می بخشد. این فرآیند، نه تنها فرصتی برای تجربه حس زیبای والدگری است، بلکه اقدامی عمیق در راستای حمایت از کودکان نیازمند سرپرستی محسوب می شود. از تعریف و مبانی قانونی گرفته تا شرایط دقیق متقاضیان و کودکان، و همچنین مراحل گام به گام و نکات حقوقی و اجتماعی، تمامی جوانب این مسیر با دقت در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت. هدف از این راهنما، روشن ساختن مسیر و کاهش ابهامات برای کسانی بود که با قلبی پر از عشق، قصد دارند آغوش خانواده خود را به کودکی بگشایند و به او زندگی و آینده ای روشن هدیه دهند.

تأکید می شود که شرایط به سرپرستی گرفتن کودک، با هدف تضمین بهترین آینده برای آن ها، با دقت و وسواس خاصی تدوین شده است. هر متقاضی باید با آگاهی کامل از این مسئولیت عمیق و طولانی مدت، قدم در این راه بگذارد. توصیه می شود در طول این مسیر، از مشاوره های تخصصی (حقوقی و روانشناسی) بهره مند شوید تا تمامی مراحل را با اطمینان خاطر و آمادگی کامل طی کنید. در نهایت، با عشقی آگاهانه و گام هایی مطمئن، می توان خانواده های پایدار و محفلی از مهر و محبت برای این کودکان ساخت.

سوالات متداول

چه زمانی شرط ۵ سال از ازدواج برای فرزندخواندگی لغو می شود؟

اگر پزشکی قانونی گواهی دهد که زوجین فاقد فرزند، هرگز قادر به فرزندآوری نخواهند بود، شرط ۵ سال از تاریخ ازدواج برای آن ها لغو شده و می توانند زودتر برای سرپرستی کودک اقدام کنند.

آیا زنان مجرد می توانند فرزندخوانده پسر داشته باشند؟

بر اساس قانون فعلی، زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال، منحصراً حق سرپرستی فرزند دختر را خواهند داشت و امکان سرپرستی فرزند پسر برای آن ها وجود ندارد.

آیا فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث می برد؟

خیر، فرزندخوانده از نظر قانونی از سرپرستان خود ارث نمی برد. به همین دلیل، ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، والدین سرپرست را ملزم می کند تا بخشی از اموال یا حقوق خود را به نام فرزندخوانده تملیک کنند تا آینده مالی او تأمین شود.

مدت زمان تقریبی فرآیند فرزندخواندگی چقدر است؟

مدت زمان فرآیند فرزندخواندگی بسیار متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع و سن کودک مورد تقاضا (تقاضا برای نوزادان دختر بسیار طولانی تر است) و سرعت عمل متقاضیان در تکمیل مدارک و طی مراحل. در صورت وجود کودک واجد شرایط، فرآیند ممکن است زیر شش ماه نیز به اتمام برسد، اما در برخی موارد می تواند چندین سال طول بکشد.

چگونه می توان از سلامت روانی متقاضیان فرزندخواندگی اطمینان حاصل کرد؟

متقاضیان باید به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی معرفی شوند. این روانشناس با برگزاری جلسات مشاوره و ارزیابی های روانشناختی، سلامت روحی و روانی و آمادگی متقاضیان برای پذیرش مسئولیت فرزندخواندگی را تأیید می کند.

نقش سامانه ملی فرزندخواندگی چیست؟

سامانه ملی فرزندخواندگی، پلتفرمی آنلاین است که متقاضیان از طریق آن ثبت نام اولیه، بارگذاری مدارک و پیگیری مراحل درخواست خود را انجام می دهند. این سامانه به شفافیت و رصد دقیق فرآیندها در سطح کشور کمک می کند.

چرا سازمان بهزیستی به پذیرش کودکان با نیازهای خاص یا سنین بالاتر تشویق می کند؟

تعداد متقاضیان برای نوزادان دختر سالم بسیار زیاد است، در حالی که کودکان با نیازهای خاص یا سنین بالاتر، متقاضیان کمتری دارند. تشویق به پذیرش این کودکان، به منظور تسریع در یافتن خانواده برای آن ها و توزیع عادلانه تر کودکان در بین متقاضیان است.