تعامل ایران و عربستان برای توقف جنگ در خاورمیانه/ در سفر عراقچی به ریاض چه گذشت؟

رسول سلیمی: عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، روز چهارشنبه وارد ریاض شد تا در مورد تلاش ها برای متوقف کردن حملات اسرائیل به حماس در غزه و حزب الله در لبنان گفتگو کند. خبرگزاری عربستان سعودی گفته که عراقچی، دیپلمات ارشد ایرانی، پیشتر با شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، دیدار کرده بود تا در مورد «روابط دوجانبه و راه های تقویت آنها در زمینه های مختلف» و تحولات منطقه ای گفتگو کنند.

سفر عراقچی به عربستان سعودی در حالی صورت می گیرد که خاورمیانه منتظر پاسخ اسرائیل به حمله موشکی ایران به خاک خود در هفته گذشته است. این موضوع از آنجا اهمیت دارد که اگر امریکا نتواند اسرائیل را متقاعد کند که حمله ای شدیدتر از حمله ایران انجام ندهد یا تلاش امریکا برای توقف اسرائیل در حمله به زیرساخت های اتمی و تاسیسات گاز و نفت ایران ناکام بماند، تلاش های دیپلماتیک برای آتش بس نیز اثربخش نخواهد بود.

چه آنکه عراقچی در بدو ورود به ریاض در مصاحبه ای گفت: «امیدوارم این رایزنی ها منجر به شرایط بهتر برای فلسطین و لبنان و صلح در منطقه شود.» در آغاز این سفر، شبکه الاخباریه، تلویزیون عربستان سعودی، تصاویری را پخش کرد که عراقچی و اعضای هیئت ایرانی را در حال دست دادن با شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی و تیم سعودی نشان می داد. ناظران سیاسی معتقدند نحوه استقبال عربستان از هیات دیپلماتیک ایرانی حاکی از عزم ریاض برای همکاری با ایران در جهت ایجاد صلح در منطقه است.

در همین حال، خبرگزاری رسمی عربستان سعودی گزارش داد که عراقچی و بن فرحان در مورد «تحولات منطقه» گفتگو کردند، اما جزئیات بیشتری از این مذاکرات ارائه نشده، تا اینکه بعدا مشخص شد که عراقچی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نیز دیدار کرده است. پیشتر در روز چهارشنبه، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، در پلتفرم ایکس اعلام کرده بود که دکتر عراقچی «برای تقویت تلاش های دیپلماتیک و با هماهنگی کشورهای منطقه» به عربستان سعودی سفر خواهد کرد. او گفت که این دیدار بر توقف «جنایات نسل کشی و تجاوزکاری رژیم اسرائیل و کاهش درد و رنج برادران و خواهران ما در غزه و لبنان» متمرکز خواهد بود.

این در حالی است که اسرائیل حملات هوایی خود را به اهداف مختلف حزب الله در لبنان تشدید کرده است و این حملات باعث ویرانی و آوارگی قابل توجهی شده است. سفر عراقچی به عربستان سعودی در حالی صورت می گیرد که منطقه منتظر پاسخ اسرائیل به حمله موشکی ایران در هفته گذشته است و اسرائیل تلاش می کند در فاصله محدود زمانی باقیمانده تا انتخابات امریکا حداکثر تلاش ممکن را برای تضعیف گروه های مقاومت حامی فلسطین انجام دهد. کارشناسان هم بر این موضوع تاکید دارند که موفقیت های تاکتیکی هفته های گذشته اسرائیل، این رژیم را متقاعد کرده که قادر است برتری نظامی-امنیتی خود را در سایر جبهه ها از جمله در لبنان، یمن و عراق توسعه دهد.

در مقابل برخی دیگر از ناظران سیاسی معتقدند در دیدار مقامات عربستانی با عراقچی «عربستان سعودی تاکید خواهد کرد که به هیچ طرفی اجازه نخواهد داد از حریم هوایی خود برای حمله به دیگری استفاده کند و همزمان با هر درخواستی برای آتش بس در لبنان یا غزه نیز موافقت خواهد کرد.» در چنین شرایطی وزیر خارجه کشورمان بر این موضع راهبردی تمرکز کرد که «ایران از تلاش های آتش بس در لبنان و غزه «همزمان» حمایت می کند.»

ایران و عربستان سعودی از اسفند ۱۴۰۱ با توافقی به میانجیگری چین پس از یک گسست هفت ساله روابط خود را از سر گرفتند. ماه گذشته، محمد بن سلمان به صراحت اعلام کرد که عربستان سعودی روابط با اسرائیل را بدون «کشور مستقل فلسطینی» عادی نخواهد کرد. این اظهارنظر عربستان به دنبال پیگیری طرح این کشور برای ایجاد پیمانی نظامی با امریکا است تا امریکا در شرایط جنگی عربستان به طور مستقیم از ریاض حمایت کند.

این پیمان به عربستان اجازه می دهد در شرایط موفقیت مذاکرات امریکا و اسرائیل برای عادی سازی روابط در صورت موافقت اسرائیل با راه حل «دو کشوری» و به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطین، روابط خود را با اسرائیل عادی سازی کند. از این رو، پیمان نظامی با امریکا بعد از چنین مصالحه ای به عربستان امکان خواهد داد تا قدرت نظامی خود را با اسرائیل اتمی موازنه کند.

اما به نظر می رسد شرایط فعلی خاورمیانه فاصله زیادی با رسیدن به خواسته های عربستان دارد. هفته گذشته، ایران به تلافی ترور سید حسن نصرالله، رگباری از ۱۸۰ تا ۲۰۰ موشک بالستیک را به سمت اسرائیل شلیک کرد. اسرائیل گفت چندین پایگاه هوایی مورد اصابت قرار گرفته است. در مقابل اسرائیل تهدید کرده که تلافی خواهد کرد و این رویکرد اسرائیل تمام کنش های دیپلماتیک منطقه ای را تحت تاثیر قرار داده است.

این در حالی بود که پس از حمله موشکی ایران، مسعود پزشکیان، با شاهزاده فیصل در دوحه دیدار کرد تا در مورد تحولات منطقه ای گفتگو کنند. منابع خبری نیز اذعان کرد که عربستان سعودی به دنبال راه هایی برای جلوگیری از تشدید تنش است.

از این رو سفر دکتر عراقچی به عربستان سعودی بخشی از تلاش ها برای تقویت روابط بین تهران و ریاض پس از توافق تاریخی با میانجیگری چین که روابط دیپلماتیک را پس از یک شکاف هفت ساله از سر گرفت ارزیابی می شود. هر دو کشور از آن زمان تاکنون علاقه خود را به پیشبرد همکاری در زمینه امنیت و توسعه اقتصادی در منطقه ای که از دهه ها درگیری و بی ثباتی رنج می برد، ابراز کرده اند. همکاری که به نظر می رسد در صورت موفقیت دو کشور در انجام آتش بس در لبنان، به تلاشی موثر برای دو کشور در ادامه همکاری های منطقه ای منجر خواهد شد.

311213