ریکاوری هارد فرمت شده چه زمانی امکان‌پذیر نیست؟ بایدها و نبایدهای ریکاری هارد

امروزه که داده‌ها به یکی از ارزشمندترین دارایی‌ها برای کاربران و سازمان‌ها تبدیل شده‌اند، حفظ و نگهداری از آنها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

با این حال گاهی ممکن است با یک خطای غیرعمدی و یا یک کلیک اشتباه منجر به از دست رفتن اطلاعات یا فرمت شدن هارد شود. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا امکان ریکاوری هارد از یک هارد فرمت‌شده وجود دارد یا خیر؟

این مقاله، ابتدا مفهوم فرمت شدن هارد را توضیح می‌دهد و سپس بررسی می‌کند در چه مواردی امکان بازیابی اطلاعات وجود ندارد. با ما همراه شوید.

مفهوم فرمت شدن هارد

وقتی می‌گوییم «هارد فرمت شده»، منظور این است که ساختار قبلی ذخیره‌سازی اطلاعات روی آن پاک شده و یک سیستم فایل جدید برای استفاده دوباره ساخته شده است. در واقع، هارد به حالت اولیه بازمی‌گردد و سیستم‌عامل آن را به‌عنوان فضای خالی می‌شناسد تا بتوان داده‌های تازه روی آن نوشت.

بسته به نوع فرمت، داده‌های قبلی ممکن است فقط از فهرست فایل‌ها حذف شده باشند (فرمت سریع) و همچنان قابل بازیابی باشند، یا اینکه کاملاً با داده‌های جدید بازنویسی شده باشند (فرمت کامل) و دیگر امکان دسترسی به آن‌ها وجود نداشته باشد.

ریکاوری هارد فرمت شده چه زمانی امکان پذیر نیست؟

ریکاوری (بازیابی) هارد فرمت‌شده همیشه ممکن نیست و در بعضی شرایط عملاً غیرقابل انجام یا بسیار کم‌احتمال می‌شود. مهم‌ترین زمان‌ها و حالت‌هایی که ریکاوری اطلاعات امکان‌پذیر نیست یا شانسش خیلی پایین است عبارتند از:

 ۱. بعد از Overwrite شدن داده‌ها

اگر پس از فرمت، اطلاعات جدید روی همان فضای قبلی نوشته شده باشد، مانند:

• نصب ویندوز جدید
• کپی فایل، فیلم، بازی یا برنامه

* نکته: هرچه حجم داده‌های جدید بیشتر باشد، شانس ریکاوری هارد کم‌تر است.

۲. فرمت سطح پایین (Low-Level Format / Secure Erase)

در این نوع فرمت:

• کل سکتورها با صفر یا الگوهای تصادفی پر می‌شوند.
• داده‌ها عملاً نابود می‌شوند.

* نکته: این کار معمولاً با ابزارهای تخصصی یا دستور Secure Erase انجام می‌شود.

 ۳. فعال بودن TRIM روی SSD

در SSDها:

• اگر TRIM فعال باشد، بعد از فرمت یا حذف فایل‌ها، داده‌ها به‌طور خودکار غیرقابل بازیابی می‌شوند.

 * نکته: در اکثر SSDهای جدید، TRIM به‌صورت پیش‌فرض فعّال است.

 ۴. رمزنگاری کامل دیسک (BitLocker، VeraCrypt و …)

اگر:

• هارد قبل از فرمت رمزگذاری شده باشد.
• کلید رمزنگاری از بین رفته باشد.

* نکته: حتی با ریکاوری فیزیکی هم داده‌ها قابل خواندن نیستند.

۵. خرابی فیزیکی شدید هارد

مثل:

• سوختن برد
• خرابی شدید هد یا پلاتر
• خراش فیزیکی سطح دیسک

* نکته: در این مواقع، حتی مراکز تخصصی هم قادر به بازیابی اطلاعات نیستند.

ریکاوری هارد فرمت شده چه زمانی امکان پذیر نیست؟

۱. فرمت از نوع Quick Format باشد

در فرمت سریع فقط جدول آدرس‌دهی فایل‌ها (File System) پاک می‌شود و خودِ داده‌ها روی سکتورها باقی می‌مانند.

یعنی چه؟

فایل‌ها هنوز روی هارد هستند، فقط سیستم نمی‌داند کجا هستند!

نتیجه:

• نرم‌افزارهای ریکاوری هارد می‌توانند سکتورها را اسکن کنند.
• شانس بازیابی اطلاعات بالا است (مخصوصاً برای عکس، ویدیو، PDF).

۲. بعد از فرمت، هیچ داده‌ای نوشته نشده باشد

این مورد، مهم‌ترین عامل است. اگر فایل جدید کپی نکرده‌اید، ویندوز نصب نکرده‌اید و یا برنامه ریکاوری را روی همان هارد نصب نکرده‌اید، شانس ریکاوری بسیار بالاست.

۳. هارد از نوع HDD (مکانیکی) باشد

در HDD داده‌ها فیزیکی روی پلاتر باقی می‌مانند. حذف یا فرمت کردن باعث پاک شدن فوری داده‌ها نمی‌شود. این مورد را می‌توان به عنوان یکی از مزیت‌های HDD نسبت به SSD برشمرد.

همچنین به این دلیل که در هارد دیسک‌های سنتی  TRIM وجود ندارد، ریکاوری آنها خیلی موفق‌تر از SSD هاست.

۴. فرمت کامل (Full Format) انجام نشده باشد

در ویندوزهای جدید  Full Formatسکتورها را اسکن و صفرنویسی می‌کند. این کار داده‌ها را عملاً از بین می‌برد.

پس اگر گزینه Quick Format فعال بوده یا فرمت از طریق ابزار ساده انجام شده احتمال ریکاوری اطلاعات وجود دارد.

۵. پارتیشن حذف شده ولی دوباره ساخته نشده باشد

اگر فقط پارتیشن Delete شده یا جدول پارتیشن پاک شده، داده‌ها هنوز سر جای خود هستند. نرم‌افزارهای حرفه‌ای قادرند پارتیشن قدیمی را برگردانند و ساختار پوشه‌ها را احیا کنند.

۶. فایل‌ها رمزنگاری نشده باشند

اگر  BitLockerیا رمزنگاری فعال نبوده یا کلید رمز موجود باشد، فایل‌های بازیابی‌شده قابل باز شدن هستند.

باید و نباید‌های ریکاوری هارد

وقتی صحبت از ریکاوری هارد می‌کنیم، یک‌سری بایدها و نبایدها وجود دارند که رعایت آنها شانس موفقیت را بالا می‌برد و از آسیب بیشتر جلوگیری می‌کند.

• بلافاصله استفاده از هارد را متوقف کنید: هر داده‌ی جدیدی که ذخیره شود ممکن است داده‌های قدیمی را بازنویسی کند.
• از نرم‌افزارهای معتبر استفاده کنید: ابزارهایی مثل EaseUS، Disk Drill یا Recuva برای بازیابی داده‌ها طراحی شده‌اند.
• ریکاوری هارد را روی یک دیسک دیگر انجام دهید: نرم‌افزار را روی همان هارد نصب نکنید، چون ممکن است داده‌های قابل بازیابی بازنویسی شوند.
• ابتدا اسکن کامل بگیرید: اجازه دهید نرم‌افزار همه‌ی سکتورها را بررسی کند تا بیشترین داده‌ها شناسایی شوند.
• در صورت اهمیت حیاتی داده‌ها، به مراکز حرفه‌ای مراجعه کنید: آزمایشگاه‌های تخصصی می‌توانند حتی از هاردهای آسیب‌دیده داده‌ها را استخراج کنند.
• روی هارد فرمت‌شده فایل جدید ذخیره نکنید: این کار شانس ریکاوری هارد فرمت شده را به شدت کاهش می‌دهد.
• نباید چندین بار فرمت کنید: هر بار فرمت احتمال نابودی کامل داده‌ها را بیشتر می‌کند.
• هارد آسیب‌دیده را دستکاری نکنید: باز کردن یا تعمیر غیرحرفه‌ای می‌تواند آسیب دائمی ایجاد کند.
• از نرم‌افزارهای ناشناس یا غیرمعتبر استفاده نکنید: ممکن است به داده‌ها آسیب بزنند یا امنیت شما را به خطر بیندازند.
• انتظار موفقیت صد در صد نداشته باشید: حتی بهترین روش‌ها هم تضمین کامل نمی‌دهند، مخصوصاً در فرمت کامل یا SSD با TRIM فعال.

سخن آخر

در نهایت باید گفت، ریکاوری هارد فرمت شده ممکن است امکان‌پذیر باشد، اما قطعی و تضمین‌شده نیست. اگر روی هارد HDD فرمت‌ سریع انجام شده باشد، امکان بازیابی اطلاعات فراهم است البته به شرطی که داده‌ی جدیدی روی آن نوشته نشده باشد. اما در صورتی که فرمت‌کامل انجام شده باشد یا فرمان  TRIM در SSD فعال باشد یا داده‌های رمزگذاری شده باشند، ریکاوری اطلاعات تقریباً غیرممکن خواهد بود.