دادخواست مطالبه نفقه زوجه و فرزندان

وقتی صحبت از حفظ کرامت انسانی و تأمین حداقل های زندگی می شود، نفقه جایگاهی کلیدی پیدا می کند. عدم پرداخت نفقه زوجه و فرزندان می تواند زندگی افراد را با چالش های جدی و حتی بحرانی مواجه سازد. در چنین شرایطی، آگاهی از حقوق قانونی و مراحل مطالبه آن، چراغ راهی است برای گذر از این دشواری ها. این مقاله قصد دارد تا با زبانی صمیمی و راهنمایی گام به گام، مسیر مطالبه قانونی نفقه را برای شما روشن سازد. همراه ما باشید تا با مبانی حقوقی، مدارک مورد نیاز و چگونگی تنظیم دادخواست مطالبه نفقه زوجه و فرزندان آشنا شوید و در نهایت، به آرامش و اطمینانی که حق شماست، دست یابید.

در زندگی مشترک و پس از آن، مسئولیت هایی بر دوش هر یک از زوجین قرار می گیرد که تأمین نفقه، یکی از مهم ترین آن ها برای زوج است. این مسئولیت تنها به همسر محدود نمی شود، بلکه تأمین هزینه های فرزندان نیز از وظایف اصلی پدر به شمار می رود. اما گاهی اوقات، به دلایل مختلف، زوج از این تکلیف قانونی و شرعی خود سر باز می زند و در نتیجه، همسر و فرزندان، نیازمند حمایت قانونی برای احقاق حقوق خود می شوند. اینجاست که مسیر مطالبه نفقه از طریق دادگاه خانواده گشوده می شود. در ادامه، جنبه های مختلف نفقه و چگونگی پیگیری آن را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.

نفقه چیست؟ تعاریف و مبانی حقوقی

در نظام حقوقی ایران، نفقه یک مفهوم اساسی و حیاتی است که برای حمایت از افراد نیازمند در روابط خانوادگی وضع شده است. این حق، هم ریشه در آموزه های شرعی دارد و هم در قوانین مدنی کشور به صراحت ذکر شده است. نفقه، به معنای تأمین تمامی نیازهای اساسی و متناسب با شأن و موقعیت اجتماعی فرد است که شامل موارد متعددی می شود. درک دقیق این تعریف، اولین گام برای پیگیری قانونی آن است.

تعهد به پرداخت نفقه، تنها یک وظیفه اخلاقی نیست، بلکه یک تکلیف قانونی است که عدم انجام آن می تواند منجر به پیگیری های حقوقی و حتی کیفری شود. قانون گذار با وضع این مقررات، قصد داشته تا از آسیب پذیری افراد در خانواده جلوگیری کرده و حداقل های معیشتی آن ها را تضمین کند. این تعهد در مورد زوجه و فرزندان، دارای تفاوت ها و جزئیات خاص خود است که در ادامه به تفکیک بررسی خواهد شد.

نفقه زوجه: حقوق و شرایط

نفقه زوجه، یکی از مهم ترین حقوق مالی است که پس از عقد دائم، برای زن ایجاد می شود و بر عهده مرد قرار می گیرد. این حق، بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، شامل تمامی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود که عبارتند از: مسکن، البسه، خوراک، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و هر آنچه عرفاً لازمه زندگی یک زن است. تعیین این نیازها بر اساس شأن زن در خانواده پدری و موقعیت اجتماعی او صورت می گیرد، نه فقط بر اساس توان مالی زوج.

شرط اساسی استحقاق نفقه برای زوجه، تمکین (اعم از عام و خاص) است. تمکین عام به معنای پیروی زن از وظایف کلی زوجیت و زندگی مشترک است، در حالی که تمکین خاص به معنای برقراری رابطه زناشویی است. اگر زوجه بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند، ناشزه محسوب شده و حق نفقه از او سلب می شود. با این حال، استثنائاتی نیز وجود دارد، مانند زمانی که زندگی مشترک خطر جانی، مالی یا حیثیتی برای زن داشته باشد (مانند سوء رفتار زوج) یا در دوران عده طلاق رجعی که زن همچنان مستحق نفقه است.

تفاوت مهمی که در نفقه زوجه وجود دارد، امکان مطالبه نفقه گذشته زوجه است. به این معنا که اگر مرد در گذشته نفقه زن را پرداخت نکرده باشد، زن می تواند برای تمامی ایام گذشته که نفقه پرداخت نشده است، دادخواست مطالبه نفقه ارائه دهد. این حق برخلاف نفقه فرزندان، محدودیت زمانی خاصی ندارد. ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه زوجه، هم حقوقی است و هم کیفری. در جنبه حقوقی، زن می تواند از طریق دادگاه، زوج را به پرداخت نفقه محکوم کند. در جنبه کیفری نیز، عدم پرداخت نفقه، جرم ترک انفاق محسوب شده و مجازات حبس را برای زوج در پی دارد، مشروط بر اینکه زن تمکین کامل داشته و مرد از پرداخت با وجود استطاعت مالی امتناع کرده باشد.

نفقه فرزندان: مسئولیت و نحوه پرداخت

تأمین نفقه فرزندان، وظیفه ای است که قانون و شرع بر دوش پدر نهاده است. ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی تصریح می کند که نفقه اولاد بر عهده پدر است. این نفقه نیز مانند نفقه زوجه، شامل تمامی نیازهای اساسی فرزندان می شود؛ از خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های تحصیلی و درمانی گرفته تا سایر نیازهای متعارف و متناسب با شأن آن ها. نیازهای فرزندان با توجه به سن، جنسیت، وضعیت سلامت و شرایط اجتماعی و تحصیلی آن ها تعیین می گردد.

مسئولیت پرداخت نفقه فرزند در درجه اول بر عهده پدر است. اما اگر پدر فوت کرده باشد یا استطاعت مالی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد، این تکلیف به عهده جد پدری (پدرِ پدر) قرار می گیرد. در صورتی که جد پدری نیز توانایی پرداخت نداشته باشد یا فوت کرده باشد، وظیفه پرداخت نفقه به عهده مادر خواهد بود، مشروط بر اینکه مادر استطاعت مالی لازم را داشته باشد. اگر هیچ یک از این افراد نتوانند نفقه را پرداخت کنند، دولت از طریق صندوقی خاص مسئولیت آن را بر عهده خواهد گرفت.

سن پایان تکلیف پرداخت نفقه برای فرزندان نیز متفاوت است. برای دختران، این تکلیف تا زمانی که ازدواج نکرده باشند و بتوانند زندگی خود را تأمین کنند، ادامه دارد. برای پسران، معمولاً تا سن ۱۸ سالگی است، مگر اینکه مشغول تحصیل باشند یا به دلیل بیماری و ناتوانی قادر به کسب درآمد نباشند، که در این صورت تکلیف پرداخت نفقه تا زمان استقلال آن ها ادامه می یابد. نکته مهم در مورد نفقه فرزندان این است که برخلاف نفقه زوجه، مطالبه نفقه گذشته فرزندان امکان پذیر نیست، مگر در شرایط بسیار خاص که مادر از دادگاه برای مطالبه نفقه برای فرزندش اجازه گرفته باشد و هزینه های او را تأمین کرده باشد. با این حال، مطالبه نفقه جاری فرزند همواره حق قانونی آن هاست.

آگاهی از تفاوت های حقوقی میان نفقه زوجه و فرزندان، به خصوص در مورد حق مطالبه نفقه گذشته، امری ضروری است که در هنگام تنظیم دادخواست باید به آن توجه ویژه داشت.

همانند نفقه زوجه، عدم پرداخت نفقه فرزندان نیز دارای ضمانت اجرای حقوقی و کیفری است. مادر یا قیم فرزندان می تواند از طریق دادگاه خانواده، برای مطالبه نفقه جاری فرزندان اقدام کند. همچنین، ترک انفاق فرزندان توسط پدر، در صورتی که استطاعت مالی داشته باشد، جرم محسوب شده و مجازات حبس را در پی خواهد داشت. این تمهیدات قانونی، با هدف حمایت از آینده و معیشت فرزندان، فارغ از هرگونه اختلاف و کدورت میان والدین، وضع شده اند.

پیش از تنظیم دادخواست: گام های حیاتی و آماده سازی

تصمیم به مطالبه نفقه از طریق مراجع قضایی، اغلب پس از طی کردن مسیری پر از نگرانی و تلاش های بی نتیجه برای حل و فصل مسائل است. درک اینکه این تصمیم، خود آغاز یک فرآیند حقوقی است، اهمیت آماده سازی دقیق و آگاهانه را دوچندان می کند. پیش از آنکه قدم به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بگذارید و نمونه دادخواست مطالبه نفقه زوجه و اولاد را تنظیم کنید، لازم است با انجام چند گام اولیه، مسیر خود را هموارتر و شانس موفقیت خود را بیشتر کنید.

این مراحل، نه تنها به شما در جمع آوری مستندات کمک می کنند، بلکه ممکن است در برخی موارد حتی نیاز به مراجعه به دادگاه را کاهش دهند. در هر صورت، آمادگی کامل، کلید موفقیت در هر فرآیند حقوقی است. در ادامه به این گام های مهم می پردازیم.

تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز

همیشه بهترین راه حل، آن است که بتوان مسائل خانوادگی را بدون نیاز به دخالت دادگاه و با گفت وگو و تفاهم حل کرد. پیش از اقدام قضایی، توصیه می شود که تلاش هایی برای حل و فصل مسالمت آمیز انجام دهید. گاهی اوقات، مشکلات مالی و عدم پرداخت نفقه ریشه در سوءتفاهم ها یا شرایط موقت دارد که با گفت وگوهای صریح و آرام، و یا حتی با وساطت یک فرد امین و مورد اعتماد (میانجی گری)، قابل رفع است. این رویکرد، نه تنها از فرسایش روحی و مالی ناشی از فرآیندهای قضایی جلوگیری می کند، بلکه می تواند به حفظ روابط خانوادگی، به خصوص برای فرزندان، کمک کند. حتی در صورت عدم موفقیت، سابقه این تلاش ها می تواند در دادگاه به عنوان حسن نیت شما مورد توجه قرار گیرد.

ارسال اظهارنامه قضایی برای مطالبه نفقه

یکی از گام های مهم و حیاتی پیش از تنظیم دادخواست، ارسال اظهارنامه نفقه قضایی است. اظهارنامه، یک سند رسمی است که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای طرف مقابل ارسال می شود و به موجب آن، شما به طور رسمی و قانونی، مطالبه نفقه خود و/یا فرزندانتان را اعلام می کنید و مهلتی برای پرداخت آن تعیین می نمایید. ارسال اظهارنامه دارای چندین مزیت کلیدی است:

1. اخطار رسمی: به خوانده (زوج/پدر) یک اخطار رسمی و قانونی داده می شود که وی از تکلیف خود آگاه است.
2. ایجاد سابقه: در صورت عدم پرداخت نفقه پس از اظهارنامه، این سند به عنوان مدرکی مستدل از مطالبه شما در پرونده قضایی قابل استناد خواهد بود و نشان می دهد که شما پیش از اقدام رسمی دادگاه، تلاش کرده اید.
3. فشار روانی: گاهی اوقات، صرف دریافت یک اظهارنامه رسمی، طرف مقابل را ترغیب به انجام تعهدات خود می کند تا از عواقب قانونی بعدی جلوگیری شود.

در تنظیم اظهارنامه، لازم است نکات کلیدی زیر رعایت شود: مشخصات کامل خواهان و خوانده، تاریخ دقیق شروع عدم پرداخت نفقه، مبلغ تقریبی نفقه در صورت امکان، و قید درخواست پرداخت نفقه معوقه و جاری زوجه و فرزندان. همچنین، باید به صراحت ذکر شود که در صورت عدم پرداخت، اقدام قانونی صورت خواهد گرفت. محتوای اظهارنامه باید واضح، مختصر و بدون ابهام باشد و تمامی جزئیات لازم را دربرگیرد. این اظهارنامه به شما کمک می کند تا در مراحل بعدی دادگاه، با دستی پرتر و مستندات قوی تر حضور یابید.

جمع آوری مدارک لازم برای دادخواست نفقه

آماده سازی مدارک، ستون فقرات هر دعوای حقوقی است. بدون مدارک کافی و معتبر، حتی موجه ترین دعاوی نیز ممکن است با شکست مواجه شوند. برای دادخواست مطالبه نفقه زوجه و فرزندان، باید مجموعه ای از اسناد و مدارک را با دقت جمع آوری و آماده کنید:

• مدارک هویتی خواهان و فرزندان: تصویر مصدق (برابر اصل شده) شناسنامه و کارت ملی خواهان (زوجه/مادر) و همچنین شناسنامه فرزند یا فرزندان. این مدارک هویت شما و رابطه والدینی را تأیید می کنند.
• سند ازدواج: تصویر مصدق سند ازدواج، اصلی ترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت و در نتیجه، حق نفقه زوجه است.
• اسناد حضانت: در صورتی که طلاق صورت گرفته یا والدین جدا از هم زندگی می کنند و حضانت فرزندان با شماست، ارائه اسناد مربوط به حضانت (مانند حکم دادگاه یا توافق نامه) بسیار مهم است.
• مدارک اثبات استطاعت مالی خوانده: این مدارک برای اثبات توانایی مالی زوج/پدر جهت پرداخت نفقه ضروری است. مواردی مانند:
  • حکم کارگزینی، فیش حقوقی یا قرارداد کاری.
  • سند مالکیت اموال (خانه، زمین، خودرو).
  • پرینت حساب بانکی (جهت نمایش گردش مالی و درآمد).
  • پروانه کسب یا اسناد مربوط به فعالیت های تجاری.

  البته، در بسیاری از موارد خواهان دسترسی مستقیم به این مدارک ندارد و دادگاه خود می تواند استعلامات لازم را انجام دهد.

• مدارک اثبات عدم پرداخت نفقه: برای اثبات اینکه خوانده نفقه را پرداخت نکرده است، می توانید از:
  • شهادت شهود (افرادی که از عدم پرداخت نفقه اطلاع دارند).
  • پرینت بانکی خود (برای نشان دادن عدم واریز وجه از سوی خوانده).
  • تصویر اظهارنامه قضایی ارسالی (اگر قبلاً ارسال کرده اید).
  • اقرار شفاهی یا کتبی خوانده (در صورت وجود).
• مدارک مربوط به هزینه های زندگی: جمع آوری فاکتورها، قبوض، رسیدهای پرداخت و سایر مستندات مربوط به هزینه های زندگی (مانند قبوض آب، برق، گاز، تلفن، فاکتورهای خرید مواد غذایی، پوشاک، هزینه های پزشکی و درمانی، شهریه مدرسه یا مهدکودک فرزندان) به کارشناس دادگستری در تعیین میزان مبلغ نفقه زن و فرزند کمک شایانی خواهد کرد.

داشتن پرونده ای کامل و سازمان یافته از این مدارک، نه تنها فرآیند دادرسی را تسریع می بخشد، بلکه اعتبار ادعاهای شما را در نظر قاضی و کارشناس رسمی دادگستری افزایش می دهد.

راهنمای گام به گام تنظیم دادخواست مطالبه نفقه زوجه و فرزندان

پس از آماده سازی های اولیه و جمع آوری مدارک، نوبت به تنظیم خود دادخواست می رسد. این مرحله، قلب فرآیند قانونی مطالبه نفقه است و دقت در آن از اهمیت بالایی برخوردار است. تنظیم دادخواست نفقه زوجه و فرزندان، شامل تکمیل دقیق فرم های مربوطه و نگارش یک شرح خواسته منسجم و قانونی است که باید تمامی جوانب دعوا را به روشنی بیان کند. بیایید به تفصیل به اجزای اصلی این برگ حقوقی بپردازیم.

فرم دادخواست، برگه ای استاندارد است که از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قابل تهیه است و دارای بخش های مشخصی است که باید با اطلاعات صحیح و دقیق تکمیل شود. هر بخش، هدفی مشخص دارد و به دادگاه کمک می کند تا با جزئیات پرونده و طرفین دعوا آشنا شود. درک صحیح نحوه پر کردن هر قسمت، از بروز اشتباهات احتمالی که می تواند روند رسیدگی را طولانی تر کند، جلوگیری می نماید.

اجزای اصلی برگ دادخواست

فرم دادخواست، شامل بخش های مختلفی است که هر یک باید با دقت تکمیل شوند:

• خواهان: در این بخش، مشخصات کامل فردی که مطالبه نفقه را دارد (زوجه به عنوان خواهان اصلی، یا مادر به نمایندگی از فرزندان) به همراه آدرس دقیق پستی و شماره تماس درج می شود. در چگونگی مطالبه نفقه زوجه این اطلاعات برای ابلاغ اوراق قضایی ضروری است.
• خوانده: در این قسمت، مشخصات کامل زوج یا پدر (فردی که نفقه از او مطالبه می شود) شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی و آدرس محل اقامت او نوشته می شود. اگر آدرس خوانده نامشخص باشد، باید عبارت مجهول المکان ذکر شود تا دادگاه از طریق نشر آگهی اقدام به ابلاغ کند.
• وکیل یا نماینده قانونی: در صورتی که خواهان از وکیل دادگستری برای پیگیری پرونده استفاده کند، مشخصات کامل وکیل شامل نام، نام خانوادگی، شماره پروانه وکالت و آدرس دفتر او در این قسمت وارد می شود.
• تعیین خواسته و بهای آن: این بخش، یکی از مهم ترین قسمت های دادخواست است. در اینجا باید به وضوح مشخص کنید که چه چیزی را از دادگاه مطالبه می کنید. عبارتی مانند: مطالبه نفقه معوقه زوجه از تاریخ … لغایت تقدیم دادخواست به مدت … ماه/سال، مطالبه نفقه جاریه زوجه از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان اجرای حکم، مطالبه نفقه معوقه فرزند/فرزندان [نام فرزندان] از تاریخ … لغایت تقدیم دادخواست و نفقه جاریه فرزند/فرزندان از تاریخ تقدیم دادخواست تا پایان تکلیف قانونی، به انضمام کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) و هزینه کارشناسی باید درج شود. معمولاً بهای خواسته به دلیل نیاز به کارشناسی، مبلغی تقریبی ذکر شده و تأکید می شود که مبلغ دقیق با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری تعیین خواهد شد.
• دلایل و منضمات دادخواست: در این قسمت، فهرستی از تمامی مدارکی که قبلاً جمع آوری کرده اید و به عنوان دلیل ادعای خود به دادخواست پیوست می کنید، ذکر می شود. مانند تصویر مصدق سند ازدواج، شناسنامه ها، مدارک حضانت، اظهارنامه ارسالی و تقاضای جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری.
• شرح خواسته (متن دادخواست): این بخش، جایی است که شما داستان حقوقی خود را به زبان قانونی و مستدل بیان می کنید. باید به طور واضح و شفاف، رابطه زوجیت و وجود فرزندان را توضیح دهید. تاریخ دقیق یا تقریبی شروع عدم پرداخت نفقه زوجه و فرزندان را مشخص کرده و بر تمکین کامل خود (در مورد نفقه زوجه) تأکید کنید. همچنین، به مواد قانونی مرتبط مانند مواد ۱۱۰۶، ۱۱۰۷، ۱۱۰۸، ۱۱۱۱، ۱۱۹۹ و ۱۲۰۶ قانون مدنی و ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ اشاره نمایید. در پایان، درخواست های مشخص خود از دادگاه را مجدداً و به صورت مرتب ذکر کنید، مانند صدور حکم به پرداخت نفقه معوقه و جاری زوجه و فرزندان، ارجاع پرونده به کارشناس و محکومیت خوانده به پرداخت تمامی خسارات دادرسی. این بخش باید با لحنی رسمی اما واضح و متقاعدکننده نوشته شود تا قاضی بتواند به خوبی از موضوع دعوا و خواسته های شما مطلع شود.

نمونه دادخواست مطالبه نفقه زوجه و فرزندان (جامع و کاربردی)

همانطور که قبلاً اشاره شد، تنظیم یک دادخواست کامل و دقیق، نقش حیاتی در پیشبرد پرونده دارد. نمونه زیر، یک الگوی جامع است که می توانید آن را با اطلاعات و شرایط خاص خود ویرایش و تکمیل نمایید. این نمونه برای مطالبه همزمان نفقه زوجه و فرزندان طراحی شده است و تمامی بخش های لازم را دربرمی گیرد:

بسمه تعالی

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان ...................
با سلام و احترام،

خواهان:
نام: [نام کامل زوجه/مادر]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی زوجه/مادر]
نام پدر: [نام پدر زوجه/مادر]
کدملی: [کدملی زوجه/مادر]
محل اقامت: [آدرس کامل پستی زوجه/مادر]
شماره تماس: [شماره تماس خواهان]

خوانده:
نام: [نام کامل زوج/پدر]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی زوج/پدر]
نام پدر: [نام پدر زوج/پدر]
کدملی: [کدملی زوج/پدر]
محل اقامت: [آدرس کامل پستی زوج/پدر - در صورت عدم اطلاع، ذکر مجهول المکان]

وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود، مشخصات کامل شامل نام، نام خانوادگی، شماره پروانه و آدرس دفتر)

تعیین خواسته و بهای آن:
۱. مطالبه نفقه معوقه زوجه از تاریخ ............... لغایت تقدیم دادخواست (به مدت ............... ماه/سال) به مبلغ تقریبی ................... ریال.
۲. مطالبه نفقه معوقه فرزند/فرزندان به نام/نام های [نام فرزند اول (سن)، نام فرزند دوم (سن)] از تاریخ ............... لغایت تقدیم دادخواست (به مدت ............... ماه/سال) به مبلغ تقریبی ................... ریال.
۳. مطالبه نفقه جاریه زوجه از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان اجرای حکم.
۴. مطالبه نفقه جاریه فرزند/فرزندان از تاریخ تقدیم دادخواست تا زمان اجرای حکم (یا تا پایان تکلیف قانونی).
۵. مطالبه کلیه خسارات دادرسی از جمله هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل) و هزینه کارشناسی.
(تمامی مبالغ فوق الذکر با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری تعیین و محاسبه خواهد شد.)

دلایل و منضمات دادخواست:
۱. تصویر مصدق سند ازدواج به شماره ............... مورخ ............... (دفترخانه شماره ...............)
۲. تصویر مصدق شناسنامه خواهان و کارت ملی
۳. تصویر مصدق شناسنامه فرزند/فرزندان به نام/نام های [نام فرزندان]
۴. تصویر مصدق اظهارنامه قضایی ارسالی به شماره ............... مورخ ............... (در صورت ارسال)
۵. استشهادیه محلی مبنی بر عدم پرداخت نفقه و تمکین (در صورت لزوم)
۶. تصویر مصدق وکالتنامه (در صورت وجود)
۷. تقاضای جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه.
[هرگونه دلیل و مدرک دیگر که مثبت ادعا باشد]

شرح خواسته:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
اینجانبه [نام و نام خانوادگی خواهان] به موجب سند ازدواج شماره ............... مورخ ............... صادره از دفترخانه شماره ............... شهرستان ............... به عقد دائم خوانده محترم جناب آقای [نام و نام خانوادگی خوانده] درآمده ام. حاصل این ازدواج تعداد ............... فرزند [دختر/پسر] به نام/نام های [نام فرزند اول] ([سن فرزند اول])، [نام فرزند دوم] ([سن فرزند دوم]) و... می باشد.

متاسفانه خوانده محترم از تاریخ ............... (یا به مدت .............. ماه/سال) بدون هیچ عذر موجه و علی رغم تمکین کامل اینجانبه [به عنوان زوجه] و علی رغم توانایی و استطاعت مالی، از پرداخت نفقه قانونی اینجانبه و همچنین نفقه فرزندان مشترکمان که تحت حضانت و نگهداری اینجانبه می باشند، امتناع ورزیده اند. این عدم پرداخت نفقه، مشکلات معیشتی فراوانی را برای اینجانبه و فرزندانمان به وجود آورده است.

نظر به اینکه به موجب مواد ۱۱۰۶، ۱۱۰۷، ۱۱۰۸ و ۱۱۱۱ قانون مدنی، پرداخت نفقه زوجه (در صورت تمکین) بر عهده زوج است و همچنین به موجب مواد ۱۱۹۹ و ۱۲۰۶ همان قانون، پرداخت نفقه فرزندان صغیر و یا فرزندانی که قادر به اداره امور مالی خود نیستند، بر عهده پدر می باشد و با استناد به ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ که حق مطالبه نفقه طفل را برای مادر نیز پیش بینی کرده است، لذا با تقدیم این دادخواست و مستندات مربوطه، از محضر محترم دادگاه استدعای رسیدگی و صدور حکم به شرح ستون خواسته، شامل:
۱. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه معوقه زوجه از تاریخ ...............
۲. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه معوقه فرزندان از تاریخ ...............
۳. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه جاریه زوجه از تاریخ تقدیم دادخواست تا اجرای حکم.
۴. محکومیت خوانده به پرداخت نفقه جاریه فرزندان از تاریخ تقدیم دادخواست تا اجرای حکم.
۵. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل و هزینه کارشناسی)
همگی با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
[محل امضا و اثر انگشت خواهان]

مراحل رسیدگی به دادخواست نفقه در دادگاه خانواده

پس از تنظیم و ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، فرآیند رسیدگی در دادگاه خانواده آغاز می شود. این مسیر، شامل چندین گام مشخص است که هر کدام نیازمند دقت و پیگیری هستند. آگاهی از این مراحل به شما کمک می کند تا با آمادگی بیشتری در دادگاه حاضر شوید و از سردرگمی جلوگیری کنید.

1. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: اولین گام، ثبت دادخواست تکمیل شده به همراه کلیه مدارک پیوست در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. کارشناسان این دفاتر، دادخواست شما را بررسی کرده و آن را به صورت سیستمی ثبت می کنند.
2. پرداخت هزینه های دادرسی: همزمان با ثبت دادخواست، باید هزینه های دادرسی مربوطه را پرداخت کنید. این هزینه ها بر اساس مبلغ خواسته و نوع دعوا متغیر است.
3. ارجاع پرونده به شعبه مربوطه: پس از ثبت و پرداخت هزینه، دادخواست شما به دادگستری ارسال می شود و سپس توسط ریاست دادگستری یا معاونت ارجاع، به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می گردد. در صورتی که مبلغ نفقه درخواستی کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده ممکن است به شورای حل اختلاف ارجاع شود؛ در غیر این صورت، در صلاحیت دادگاه صالح برای نفقه (دادگاه خانواده) باقی خواهد ماند.
4. تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ به طرفین: شعبه ای که پرونده به آن ارجاع شده است، وقت رسیدگی را تعیین کرده و از طریق سامانه ثنا، این وقت را به خواهان و خوانده ابلاغ می کند. لازم است که طرفین در این جلسه حضور یابند.
5. تشکیل جلسه دادرسی و ارائه دفاعیات: در جلسه دادرسی، قاضی به اظهارات خواهان و خوانده گوش می دهد. خواهان می تواند دلایل و مستندات خود را ارائه کند و خوانده نیز فرصت دفاع از خود و ارائه دلایل عدم پرداخت نفقه را خواهد داشت.
6. ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه: در اکثر پرونده های نفقه، به دلیل تخصصی بودن تعیین میزان نفقه، قاضی پرونده را به کارشناس نفقه رسمی دادگستری ارجاع می دهد. کارشناس با بررسی شرایط زندگی، شأن، تحصیلات، منطقه سکونت و سایر هزینه های متعارف، میزان نفقه را برآورد کرده و نظریه خود را به دادگاه ارائه می دهد. هزینه های کارشناسی نیز معمولاً در ابتدا توسط خواهان پرداخت می شود که در صورت پیروزی در دعوا، از خوانده قابل مطالبه است.
7. صدور رأی بدوی: پس از دریافت نظریه کارشناس و بررسی تمامی مدارک و دفاعیات، قاضی رأی بدوی را صادر می کند. در این رأی، میزان نفقه معوقه و جاری تعیین و خوانده به پرداخت آن محکوم می شود.
8. مراحل اعتراض به رأی: اگر هر یک از طرفین به رأی صادر شده اعتراض داشته باشند، می توانند در مهلت قانونی (معمولاً ۲۰ روز برای افراد مقیم ایران) درخواست واخواهی (در صورت عدم حضور در دادگاه بدوی)، تجدیدنظرخواهی (در دادگاه تجدیدنظر استان) یا حتی فرجام خواهی (در دیوان عالی کشور) را ارائه دهند.
9. مراحل اجرای حکم نفقه: پس از قطعیت رأی، خواهان می تواند درخواست صدور اجراییه را از دادگاه نماید. اجراییه به واحد اجرای احکام دادگستری فرستاده می شود و این واحد مسئول پیگیری و اجرای حکم، از جمله توقیف اموال خوانده یا کسر از حقوق او، خواهد بود.

نکات حقوقی تکمیلی در مورد نفقه

در کنار مراحل اصلی مطالبه نفقه، آشنایی با برخی نکات حقوقی و ظرایف قانونی می تواند به شما در فهم عمیق تر موضوع و اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کند. مسائل مربوط به تمکن مالی، تفاوت دعوای حقوقی و کیفری، و نقش کارشناس دادگستری، از جمله مواردی هستند که در این بخش به آن ها خواهیم پرداخت.

تفاوت دعوای حقوقی و کیفری مطالبه نفقه

برای مطالبه نفقه، دو مسیر قانونی مجزا وجود دارد: دعوای حقوقی و دعوای کیفری. هر یک از این مسیرها، شرایط، اهداف و نتایج متفاوتی دارند که انتخاب بین آن ها بستگی به موقعیت شما دارد:

• دعوای حقوقی (مطالبه نفقه): این دعوا با هدف مطالبه مبلغ نفقه (معوقه و/یا جاری) از طریق دادگاه خانواده مطرح می شود. نتیجه این دعوا، صدور حکم به پرداخت وجه نقد است. در دعوای حقوقی، اثبات عدم تمکن مالی زوج/پدر تأثیری در اصل دین نفقه ندارد، اما می تواند در نحوه اجرای حکم (تقسیط یا صدور حکم اعسار) مؤثر باشد. مزیت اصلی این دعوا این است که می توان هم نفقه گذشته زوجه و هم نفقه جاری زوجه و فرزندان را مطالبه کرد.
• دعوای کیفری (ترک انفاق): این دعوا با هدف مجازات فردی که از پرداخت نفقه خودداری کرده، در دادسرای عمومی و انقلاب مطرح می شود. جرم ترک انفاق (موضوع ماده 53 قانون حمایت خانواده) زمانی محقق می شود که زوج/پدر با وجود استطاعت مالی، نفقه را پرداخت نکرده و به موجب آن، مجازات حبس (از سه ماه و یک روز تا پنج ماه) برای او در نظر گرفته می شود. شرط اصلی طرح دعوای کیفری، تمکین زن (برای نفقه زوجه) و یا عدم پرداخت نفقه فرزندان با توانایی مالی است. این دعوا تنها برای نفقه جاری و آینده قابل طرح است و نفقه گذشته را شامل نمی شود.

بر اساس شرایط شما و اهدافی که دارید، می توانید یکی یا هر دو مسیر را همزمان پیگیری کنید. به عنوان مثال، بسیاری از افراد ابتدا دعوای حقوقی را برای تعیین میزان نفقه و صدور حکم پرداخت آغاز کرده و سپس در صورت عدم پرداخت و تحقق شرایط، اقدام به طرح دعوای کیفری می کنند. مشاوره با وکیل متخصص خانواده برای انتخاب بهترین راهکار، توصیه می شود.

نقش کارشناس دادگستری در تعیین نفقه

همانطور که قبلاً اشاره شد، ارجاع به کارشناس نفقه در تعیین میزان نفقه، یک مرحله بسیار مهم و تأثیرگذار است. کارشناس رسمی دادگستری در امور خانواده، فردی متخصص و مورد تأیید قوه قضائیه است که وظیفه دارد با در نظر گرفتن تمامی جوانب، مبلغ عادلانه ای برای نفقه تعیین کند. وظایف و عملکرد کارشناس عبارتند از:

• بررسی مدارک و مستندات: کارشناس تمامی مدارک و شواهد ارائه شده توسط طرفین (مانند فیش حقوقی، قبوض، فاکتورها، اظهارات شهود و…) را بررسی می کند.
• تحقیق محلی: در برخی موارد، کارشناس ممکن است برای بررسی شرایط زندگی و شأن اجتماعی طرفین، تحقیق محلی انجام دهد.
• تعیین نفقه بر اساس شاخص ها: کارشناس با توجه به معیارهایی مانند شأن اجتماعی زن در خانواده پدری، نیازهای متعارف و روزمره، تورم، سن و نیازهای خاص فرزندان (تحصیلی، درمانی)، میزان نفقه را محاسبه می کند.
• ارائه نظریه کارشناسی: در نهایت، کارشناس نظریه خود را به صورت کتبی به دادگاه ارائه می دهد. این نظریه مبنای اصلی صدور رأی قاضی در مورد میزان نفقه خواهد بود.

توجه داشته باشید که نظریه کارشناس قابل اعتراض است و طرفین می توانند در صورت عدم رضایت، به آن اعتراض کنند که در این صورت، پرونده به هیئت سه نفره کارشناسی ارجاع داده می شود.

نفقه در شرایط خاص: تمکن مالی و حضانت

برخی شرایط خاص می تواند بر وضعیت نفقه تأثیرگذار باشد که آشنایی با آن ها ضروری است:

• در صورت عدم تمکن مالی زوج، تکلیف نفقه چیست؟ اگر زوج/پدر واقعاً استطاعت مالی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد، دادگاه می تواند حکم به اعسار او صادر کند. در این صورت، تکلیف پرداخت نفقه از او ساقط نمی شود، بلکه نحوه پرداخت آن (مانند تقسیط یا به تأخیر انداختن) تعدیل می شود. در مورد نفقه فرزندان، اگر پدر فاقد تمکن مالی باشد، مسئولیت به ترتیب بر عهده جد پدری و سپس مادر قرار می گیرد.
• در صورت عدم حضانت مادر، آیا وی می تواند برای فرزندش نفقه مطالبه کند؟ بله، بر اساس ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد. بنابراین، حتی اگر حضانت فرزند به عهده مادر نباشد، اما مادر مسئولیت نگهداری و تأمین نیازهای او را بر عهده گرفته باشد، می تواند برای مطالبه نفقه فرزند دادخواست نفقه فرزند توسط مادر را تقدیم کند. این حق، با هدف حمایت از فرزندان، فارغ از اختلافات والدین، وضع شده است.
• در چه صورت نفقه زوجه قطع می شود؟ نفقه زوجه در چند حالت قطع می شود:
  • عدم تمکین: همانطور که قبلاً ذکر شد، اگر زن بدون عذر موجه از تمکین عام و خاص خودداری کند، ناشزه محسوب شده و حق نفقه از او سلب می شود.
  • فوت زوج: با فوت زوج، عقد نکاح منحل شده و حق نفقه زوجه نیز پایان می یابد، مگر در دوران عده طلاق رجعی.
  • طلاق بائن: در طلاق بائن، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه باردار باشد.
  • انقضای عده: در طلاق رجعی، زن در ایام عده مستحق نفقه است و پس از پایان عده، این حق از بین می رود.

در هر مرحله از فرآیند مطالبه نفقه، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده می تواند چراغ راه شما باشد و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کند. حقوق شما، ارزش پیگیری و دفاع را دارد.

نتیجه گیری: مطالبه حقوق قانونی، گامی برای آرامش

مطالبه نفقه زوجه و فرزندان، تنها یک دعوای حقوقی نیست، بلکه پیگیری حیاتی ترین حقوق انسانی برای تأمین معیشت و حفظ کرامت است. آگاهی از قوانین، جمع آوری دقیق مدارک و طی کردن گام های قانونی با پشتکار، مسیری است که به احقاق حق و برقراری عدالت در زندگی شما و فرزندانتان منجر می شود. این فرآیند ممکن است چالش برانگیز به نظر برسد، اما با دانش و حمایت کافی، می توان آن را با موفقیت طی کرد.

به یاد داشته باشید که سیستم قضایی برای حمایت از حقوق شماست و با استفاده صحیح از این ابزارها، می توانید از خود و عزیزانتان در برابر بی عدالتی ها محافظت کنید. هرچند این مسیر گاهی سخت به نظر می رسد، اما پاداش آن، اطمینان خاطر از تأمین نیازهای اساسی و دستیابی به آرامش خاطر است. توصیه می شود که برای طی کردن این مسیر پیچیده، از همان ابتدا با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت کنید تا با راهنمایی های او، گام های خود را محکم تر بردارید و به بهترین نتیجه ممکن دست یابید.